Η τελειότερη πρόνοια η σωτηρία του ανθρώπου
Ο Θεός δείχνοντας άπειρη συγκατάβαση, αγαθότητα και ευσπλαχνία προς τον πεσόντα άνθρωπο και προανήγγειλε και προπαρασκεύασε με την αγαθή του πρόνοια την μετάνοια και σωτηρία του ανθρώπου. Οι λόγοι του στο διάβολο μέσα στον Παράδεισο, «ἔχθραν θήσω ἀνὰ μέσον σοῦ καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικὸς καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός σου καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς· αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καὶ σὺ τηρήσεις αὐτοῦ πτέρναν» (Γενέσ. γ’ 15), ήταν η πρώτη προφητεία για την ανόρθωση και σωτηρία του ανθρώπου με το σπέρμα και τον απόγονο της γυναίκας, που δεν ήταν άλλος από τον Υιό της Παρθένου, τον Ιησού Χριστό. Έπειτα διά μέσου των αιώνων προπαρασκεύασε ο Θεός τον κόσμο να δεχθεί «την μέλλουσαν έσεσθαι σωτηρίαν», προπαρασκεύασε τους εθνικούς με το αμυδρό έστω φως της συνείδησής τους. Ακόμη με σοφές γνώμες πολλών και καλών φιλοσόφων της αρχαιότητας και με ισχυρή επίδραση πάνω σε αυτούς του Ιουδαϊκού κόσμου, ο οποίος είχε διασπαρεί ανάμεσα σε όλα τα έθνη της γης. Προπαρασκεύασε όχι μόνο τους εθνικούς και ειδωλολάτρες, αλλά και τους Ιουδαίους – και κυρίως αυτούς – με τον Μωσαϊκό νόμο και τους Προφήτες, με όλη την Παλαιά Διαθήκη, η οποία «παιδαγωγός γέγονεν εἰς Χριστόν» του λαού του Ισραήλ, όπως το τονίζει ο απόστολος Παύλος (Γαλάτ. γ’ 24). Και έτσι, με την προπαρασκευή αυτή, «ὅτε ἦλθε τὸ πλήρωμα τοῦ χρόνου, ἐξαπέστειλεν ὁ Θεὸς τὸν υἱὸν αὐτοῦ, γενόμενον ἐκ γυναικός, γενόμενον ὑπὸ νόμον, ἵνα τοὺς ὑπὸ νόμον ἐξαγοράσῃ, ἵνα τὴν υἱοθεσίαν ἀπολάβωμεν» (Γαλάτ. δ’ 4-5). Όταν δηλαδή έφθασε ο κατάλληλος καιρός που είχε συμπληρωθεί και τελειώσει η προετοιμασία αυτή Ιουδαίων και εθνικών, ο Θεός έστειλε από τον Ουρανό τον Υιό του που γεννήθηκε από γυναίκα, χωρίς να γνωρίζει αυτή άνδρα, και ο οποίος μας χάρισε την υιοθεσία, μας έκανε δηλαδή παιδιά του Θεού και εμείς από τότε μπορούμε να απολαμβάνουμε τα αγαθά της υιοθεσίας αυτής. Αυτό το μεγάλο και σωτήριο γεγονός, της δια του ενανθρωπήσαντος Υιού του Θεού απολύτρωσης του πεσόντος αμαρτωλού ανθρώπου, είναι το βασικότερο και θεμελιωδέστερο δόγμα της Χριστιανικής Πίστης και Θρησκείας. Γι’ αυτό και η Εκκλησία μας το έχει δεύτερο άρθρο στο Σύμβολό της και λέει:

«Πιστεύω… καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων· φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι’ οὗ τὰ πάντα ἐγένετο. Τὸν δι’ ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου καὶ ἐνανθρωπήσαντα».

Η έλευση όμως του Υιού του Θεού στον κόσμο προς σωτηρία του αμαρτωλού ανθρώπου είναι η κυριότερη και πλέον συγκινητική εκδήλωση της θείας Πρόνοιας για τον άνθρωπο. Και ας το προσέξουμε τούτο. Πρόνοια Θεού είναι και η διά των πολλών και ποικίλων αγαθών εξυπηρέτηση και συντήρηση της ζωής του ανθρώπου. Πρόνοια Θεού και η διά θαυμάτων άμεση επέμβαση του Θεού προς προστασία της ζωής του ανθρώπου. Αλλ’ αυτή η Πρόνοια είναι μικρής και παροδικής αξίας και διάρκειας πρόνοια, εφόσον αποβλέπει στο υλικό και επίγειο μέρος της ύπαρξης και ζωής του ανθρώπου, στη σωματική εξυπηρέτηση και προστασία του ανθρώπου, για τις ανάγκες της επίγειας ζωής. Η καθαυτό πρόνοια του Θεού για τον άνθρωπο, η οποία δεν συγκρίνεται προς την προηγούμενη, είναι η πρόνοια του Θεού για την ψυχική σωτηρία του ανθρώπου. Αυτή εξυπηρετεί το ύψιστο και τέλειο μέρος του ανθρώπου, την πνευματική και αθάνατη ψυχή του. Αυτή συντελέσθηκε και συντελείται στην Εκκλησία διά του σαρκωθέντος Υιού και Λόγου του Θεού. Γι΄ αυτό και έχει ασύγκριτη, ανυπέρβλητη αξία και τιμή.

Ο Χριστός έπρεπε να είναι Σωτήρας των ανθρώπων

Έπρεπε, λοιπόν, ο Κύριος, ο Υιός του Θεού να είναι ο σωτήρας των αμαρτωλών ανθρώπων; Ναι, ο Υιός του Θεού έπρεπε να είναι ο Σωτήρας των ανθρώπων και όχι Άγγελος, ούτε Αρχάγγελος, αλλ’ αυτός και μόνο να σώσει τον άνθρωπο από το σκοτάδι της πλάνης και ασέβειας. Αυτός να τον οδηγήσει σε όλη την αλήθεια και το φως της αληθινής θεογνωσίας. Γιατί ο Υιός του Θεού, μόνο αυτός; Διότι όπως ο Πατήρ, ομοίως και ο Υιός είναι «ο μόνος σοφός Θεός», «ἐν ᾧ πάντες οἱ θησαυροὶ τῆς σοφίας καὶ τῆς γνώσεως ἀπόκρυφοι» υπάρχουν (Κολ. β’ 3). Επομένως εκείνος οδηγεί τον άνθρωπο σε κάθε θεία και σωτήρια γνώση και σοφία (1).

Και επειδή εκείνος, ο Υιός, ήταν που έπλασε και δημιούργησε καταρχάς τον άνθρωπο, εκείνος, ο Υιός πάλι, έπρεπε να αναδημιουργήσει και αναπλάσει τον πεσόντα άνθρωπο. Και όπως στην αρχή «πλάσας εκ χοός τον άνθρωπον» τον έβαλε στον Παράδεισο, ώστε να λέει ο Προφήτης· «αι χείρες σου εποίησάν με και έπλασάν με», ομοίως και κατά την ανάπλαση. Εκείνος «ήπλωσε τας παλάμας (επί του σταυρού) και ήνωσε τα το πριν διεστώτα» (Θεό και άνθρωπο) και άνοιξε στον άνθρωπο τον ουράνιο του Θεού Παράδεισο. Αυτά λαμβάνει υπόψιν του ο Μέγας Βασίλειος και παρατηρεί και λέει· «η του Θεού και Σωτήρος ημών περί τον άνθρωπον οικονομία ανάκλησίς εστιν από της εκπτώσεως και επάνοδος εις οικείωσιν Θεού από της διά την παρακοήν γενομένης αλλοτριώσεως». – Η οικονομία που έκανε ο Θεός και Σωτήρας μας για να σώσει τον άνθρωπο είναι ανάκληση από την έκπτωση που έπαθε και από την έξωση από τον Παράδεισο. Είναι επάνοδος στην αγάπη και αγκάλη του Θεού και Πατρός, από την αποξένωση που του έφερε η παρακοή. Όπως πάλι ο Μέγας Αθανάσιος παρατηρεί περί του Λόγου, ότι «κατ’ οικονομίαν και χάριν ημετέραν υιός γέγονε του Αδάμ» «και Θεός αυτού γέγονε κατ’ οικονομίαν ο Πατήρ». – Για χάρη δική μας και προς οικονομία των πραγμάτων για να μας σώσει ο Υιός του Θεού έγινε και Υιός του Αδάμ, δηλαδή άνθρωπος, και Θεός του έγινε ο Πατήρ. Όλα αυτά αποτελούν συγκατάβαση για το έργο της σωτηρίας μας. Λοιπόν, ο Υιός και Λόγος του Θεού και Πατρός γίνεται σωτήρας και λυτρωτής του πεσόντος ανθρώπου διά της ενανθρώπησής του.

Έτσι «ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» (Ιωάν. α’ 14). Και ο Υιός «ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἁρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ, ἀλλ’ ἑαυτὸν ἐκένωσε μορφὴν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος, καὶ σχήματι εὑρεθεὶς ὡς ἄνθρωπος ἐταπείνωσεν ἑαυτὸν γενόμενος ὑπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δὲ σταυροῦ» (Φιλιπ. β’ 6,7,8). Αυτή είναι η κατάβαση και συγκατάβασή του προς ανύψωση του πεσόντος ανθρώπου, η οικονομία προς σωτηρία του αμαρτωλού. Αυτό λέει και το 3ο άρθρο του Συμβόλου της Πίστης μας, όπως είδαμε προηγουμένως.
Η σωτηρία του ανθρώπου έργο όλης της Αγίας Τριάδας

Η σωτηρία βέβαια του ανθρώπου συντελέσθηκε με την ενανθρώπηση, την σταύρωση, την ανάσταση και ανάληψη του δεύτερου προσώπου της Παναγίας Τριάδας, του Υιού και Λόγου του Θεού. Αλλά το σωτήριο αυτό έργο δεν είναι μονομερώς έργο ενός προσώπου, του δεύτερου της Αγίας Τριάδας, του Υιού. Όλη η Θεότητα, και τα Τρία πρόσωπά της, όλη η Αγία Τριάδα εργάστηκε και έφερε σε πέρας την σωτηρία του αμαρτωλού ανθρώπου. Ο Πατήρ ευδόκησε να σωθεί ο άνθρωπος. Ο Υιός και Λόγος «σάρξ εγένετο» και πραγματοποίησε την σωτηρία. Το Πνεύμα το Άγιο μένει στην Εκκλησία και ιερουργεί τα μυστήρια που αγιάζουν τον πιστό. Και τούτο διότι «αχώριστα εισί τα έργα της Τριάδος», όπως λέει ο ιερός Δαμασκηνός (2).

* * *

Υποσημειώσεις

(1) Στο σημείο αυτό ας παραθέσουμε γνώση του Γενναδίου, ο οποίος λέει: «Ο Λόγος του Θεού ενεδύθη την ανθρωπίνην φύσιν, ίνα ως μεν άνθρωπος ομιλήση ανθρώποις, ως δε Λόγος του Θεού και σοφία διδάξη τους ανθρώπους πιστεύειν εις τον ένα και αληθή Θεόν και πολιτεύεσθαι κατά τον νόμον, ον αυτός έδωκε» (Ι. Καρμίρη, Τα Δογματικά Ι, σελ. 366).

(2) Και ο καθηγητής Ι. Καρμίρης παρατηρεί, ότι «η σωτηρία των ανθρώπων ναι μεν είναι βεβαίως έργον του ενός εν Τριάδι Θεού, καθότι όπου ενεργεί έν πρόσωπον της Αγίας Τριάδος, συνεργεί άμα και πάσα η Αγία Τριάς – «αδιασπάστως γαρ έχει προς εαυτήν», κατά τον ιερόν Χρυσόστομον, – αλλ’ ειδικώτερον είναι έργον κυρίως του ενανθρωπήσαντος Υιού του Θεού, συνάμα δε και της αγάπης και ευδοκίας του Θεού Πατρός και της χάριτος και ενεργείας του Αγίου Πνεύματος, καθ’ όσον «διενείμαντο την υπέρ ημών οικονομίαν Πατήρ και Υιός και Άγιον Πνεύμα» (Χρυσόστομος)». Καθένα από τα τρία Πρόσωπα μοιράσθηκαν το έργο και το καθένα εργάστηκε το δικό του μέρος. Ως προς αυτό προσθέτει και ο Κριτόπουλος· «η ενανθρώπησις (του Υιού) εγένετο «ευδοκία του Πατρός και συνεργεία του Αγίου Πνεύματος. Κατ’ ουδέν γαρ άλλο κεκοινώνηκε της σαρκώσεως τω Υιώ ό τε Πατήρ και το Άγιον Πνεύμα παρά εις το να ευδοκή ο Πατήρ και να συνεργή το Άγιον Πνεύμα εις τα θεία σημεία, δηλαδή εις τα θαύματα της σαρκώσεως. (Τα Δογματικά ΙΙ σελ. 518). Και ο Ευγένιος Βούλγαρις σημειώνει, ότι «προσείληφε φύσιν ανθρωπείαν ο Υιός μόνος, καίτοι πάσης της Τριάδος, ως επί έργου εκτός της θεότητος τετελεσμένου η ενέργεια· συνήργησε γαρ και ο Πατήρ, ότι σώμα, φησί, κατηρτίσω μοι, εν ψαλμώ· και ο Υιός εαυτόν γαρ εκένωσε μορφήν δούλου λαβών και το Πνεύμα το Άγιον· «Πνεύμα Άγιον επελεύσεται επί σε» (Λουκ. α΄). Ή γε μην ενανθρώπησις εν μόνη τη του Υιού υποστάσει εγένετο· διό και Υιός και ουχί ο Πατήρ ουδέ το Πνεύμα ενηνθρώπησε» δηλαδή με απλά λόγια: Ο Υιός μόνος πήρε επάνω του την ανθρώπινη φύση, μολονότι η ενέργεια της σωτηρίας έγινε από όλη την Αγία Τριάδα. Έλαβε μέρος και ο Πατήρ, αφού λέει στους Ψαλμούς ο Υιός προς τον Πατέρα· μου έδωσες, Συ ο Πατήρ, σώμα και με το σώμα αυτό εργάσθηκα το έργο της σωτηρίας των ανθρώπων. Επομένως συνήργησε και ο Πατήρ. Και ο Υιός, όπως λέει ο Παύλος, άδειασε κατά κάποιον τρόπο τον εαυτό του από τη δόξα τη θεία και έλαβε μορφή δούλου, ενώ ήταν ο Κύριος των δούλων. Αυτό είναι το μέρος του Υιού στην απολύτρωση των αμαρτωλών. Και το Πνεύμα το Άγιο έλαβε μέρος, και τούτο φαίνεται στους λόγους που είπε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, όταν την ημέρα του Ευαγγελισμού τον ρώτησε η Παρθένος· Πώς θα γίνει αυτό, να γεννήσω δηλαδή εγώ υιό, αφού δεν έχω άνδρα; Και ο Άγγελος απάντησε· Πνεύμα Άγιο θα έλθει επάνω σου, αυτό το Άγιο Πνεύμα θα σε επισκιάσει και θα σου δώσει αυτή την χάρη να γεννήσεις τον Υιό του Θεού. Αυτή είναι και η ενέργεια και συμβολή του Αγίου Πνεύματος στο ζήτημα της ενανθρώπησης του Υιού του Θεού και Σωτήρα του κόσμου. Η ενανθρώπηση, λοιπόν, έγινε στο πρόσωπο του Υιού. Γι’ αυτό και λέμε ότι μόνος ο Υιός, όχι και ο Πατήρ ούτε το Άγιο Πνεύμα, ενανθρώπησε, έγινε δηλαδή άνθρωπος.