Ο αρχάγγελος Γαβριήλ. Τοιχογραφία στη μονή Δοχειαρίου, Άγιο Όρος, 16ος αι.

Το εν Χώναις θαύμα του αρχαγγέλου Μιχαήλ (ανάμνηση 6 Σεπτεμβρίου). Εικόνα στην Ιακωβάτειο βιβλιοθήκη, Κεφαλονιά, 16ος αι.

Από την Αγία Γραφή μαθαίνουμε και για το έργο των αγγέλων. Υμνούνακατάπαυστα το Θεό, εκτελούν με μεγάλη προθυμία το θέλημα και τις εντολές του και φροντίζουν για τους ανθρώπους. Για τη δοξολογία του Θεού από τους αγγέλους μας μιλούν παραστατικά ο προφήτης Ησαΐαςκαι ο ευαγγελιστής Ιωάννης. Και οι δυο τους παρουσιάζουν το θρόνο του Θεού κυκλωμένο από τους υμνητές αγγέλους (Ησ. 6, 1-4. Αποκ. 4, 8-7, 11) . Στη Θεία Λειτουργία λίγο πριν από τον καθαγιασμό (μεταβολή)των Τιμίων Δώρων σε Σώμα και Αίμα Χριστού ο ιερέας θα μας θυμίσειτον ύμνο των αγγέλων, που θα ψάλει ο λαός... «Άγιος , αγιος, αγιος, Κύριος Σαβαώθ (= των δυνάμεων), πλήρης ο ουρανός και η γη της δόξης σου...».

Ως διάκονοι του Θεού οι άγγελοι είναι παρόντες στη ζωή του Κυρίουκαι των αποστόλων. Όπως διαβεβαίωσε ο Χριστός, συμμετέχουν στηχαρά του ουρανού, όταν μετανοεί ο αμαρτωλός άνθρωπος καιμεταφέρουν στο Θεό τις προσευχές και τις αγαθοεργίες μας μεσιτεύοντας για μας. Ωραία περιγράφει ο Δαβίδ πως συμπαραστέκονται οι άγγελοι σ' αυτόν που ελπίζει στον Κύριο. Η μάστιγα των κακών δεν τον αγγίζει, λέει, «γιατί ο Θεός διατάζει τους αγγέλους του για χάρη σου να σε φυλάνε όπου κι αν πας. Θα σε σηκώσουν στα χέρια τους, για να μη σκοντάψει σε πέτρα το πόδι σου» (Ψαλμ. 90,11-12). Δίκαια λοιπόν η Εκκλησία μας έχει ιδιαίτερη ευχή στο φύλακα άγγελό μας και παρακαλεί τον Κύριο να μας δίνει «άγγελο ειρήνης, πιστό οδηγό, φύλακα των ψυχών και των σωμάτων ημών».

Πρέπει όλοι να γνωρίζουμε ότι στην Θεία Λειτουργία δεν είμαστε μόνοι μας. Είναι μαζί μας ο Κύριος, η Υπεραγία Θεοτόκος, οι Άγιοι. Είναι και οι άγγελοι και ψάλλουμε μαζί τους τον Τρισάγιο ύμνο. Ως άλλα Χερουβίμ,υποδεχόμαστε τον Βασιλέα του Σύμπαντος, τον οποίο αόρατα δορυφορούν (περιβάλλουν) οι αγγελικές δυνάμεις. Στην Θεία Λειτουργία, δηλαδή, κι εμείς οι πιστοί ψάλλουμε μαζί και συνυπηρετούμε τον Θεό λέγοντας .

«Οι τα Χερoυβίμ μυστικως εικονίζοντες και το ζωοποιώ Τριάδι τον τρισάγιον ύμνον προσάδοντες πασαν τήν βιοτικήν άποθώμεθα μέριμναν, ώς τόν Βασιλέα των όλων ύποδεξόμενοι, ταίς αγγελικαίς αοράτως δορυφορούμενον τάξεσιν. Άλληλούϊα».

Και σε μετάφραση
Εμείς που εικονίζουμε μυστικά τα Χερουβίμ και ψάλλουμε στη ζωοποιό Τριάδα τον τρισάγιο ύμνο, ας αφήσουμε κάθε βιοτική φροντίδα, για να υποδεχτούμε το Βασιλέα των όλων, που αόρατα συνοδεύεται από τις αγγελικές τάξεις. Αλληλούια.

Έτσι, η Λειτουργία που τελείται στη γη, ενώνεται με την ακατάπαυστη Λειτουργία που γίνεται στους ουρανούς. Ένα μάλισταένα τμήμα της Θείας Λειτουργίας, εκείνο μετά την απαγγελία του Συμβόλου της Πίστεως, ονομάζεται Αναφορά, γιατί η θυσία αναφέρεται στο Θεό, στο υπερουράνιο θυσιαστήριο, και σ' αυτά που την ίδια ώρα γίνονται στον ουρανό . Έτσι ακούμε τον ιερέα να λέγει :

«Εύχαριστουμέν σοι και υπέρ της Λειτουργίας ταύτης, ην εκ των χειρών ήμων δέξασθαι κατηξίωσας, καίτοι σοι παρεστήκασι χιλιάδες αρχαγγέλων καί μυριάδες άγγέλων, τά Χερουβίμ καί τά Σεραφίμ, έξαπτέρυγα, πολυόμματα, μετάρσια, πτερωτά» . (Λειτουργία Ι.Χρυσοστόμου, Ευχή Αναφοράς)

Και σε μετάφραση
Σ' ευχαριστούμε και για τη λειτουργία αυτή, που καταδέχτηκες από τα χέρια μας (των ιερέων), αν και σου παραστέκovται χιλιάδες αρχάγγελοι και μυριάδες άγγελοι, τα Χερουβίμ και τα Σεραφείμ, εξαπτέρυγα, πολυόμματα, μετάρσια (μετεωριζόμενα), πτερωτά.

Αυτός είναι ο λόγος που στη βυζαντινή τέχνη εικονίζεται στη γύρω ζώνη κάτω από τον Παντοκράτορα του τρούλου η ουράνια Θεία Λειτουργία.

Την τελεί ο ίδιος ο Χριστός με αρχιερατική αμφίεση. Δεξιά και αριστερά τουβλέπουμε τους αγγέλους στην πομπή της Μεγάλης Εισόδουκρατώντας τα Τίμια Δώρα και ιερά σκεύη.
Ύστερα από αυτά, είναι φυσικό οι ορθόδοξοι πιστοί να τιμούν, νασέβονται και να αισθάνονται την παρουσία των αγγέλων. Υψώνουνπερικαλλείς ναούς προς τιμή τους (είναι οι ναοί των Ασωμάτων, των Αρχαγγέλων, των Ταξιαρχών), καθιέρωσαν γιορτές, ασπάζονται τις εικόνες τους με τις μορφές και τα θαύματά τους, παίρνουν το όνομά τους : Άγγελος, Αγγελική, Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαήλ, Ταξιάρχης. Ακόμη εύχονται να έχουν τον άγγελο φύλακα της ζωής τους καιπροπομπό στην αιώνια μακαριότητα.

Εκτός από τους φωτεινούς αγγέλους, υπάρχουν και οι σκοτεινοί, ταπονηρά πνεύματα. Σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, ήταν αγαθοί, όπως και οι άλλοι άγγελοι. Εξέπεσαν όμως από τη δόξα και τη θέση που κατείχαν, γιατί υπερηφανεύτηκαν και θέλησαν να μοιάσουν με το Θεό. Αρχηγός τους είναι ο σατανάς (=κατήγορος) ή διάβολος (=διαβολέας, συκοφάντης). Ο σατανάς, όπως λέει η Αγία Γραφή, είναι από την αρχή ανθρωποκτόνος, γιατί από το φθόνο του για τον άνθρωπο, γευτήκαμε την πτώση και τη φθορά. Έργο του διαβόλου είναι (μέσα στα όρια που του επιτρέπει ο Θεός) να μας παγιδέψει στην αμαρτία. Ο πιστός όμως δεν έχει κανένα λόγο να αισθάνεται αδύναμος και ανασφαλής, γιατί έχειισχυρά πνευματικά όπλα για να αντιμετωπίζει το κακό και τους πειρασμούς του πονηρού. Η συμμετοχή του στα μυστήρια της Εκκλησίας και η προσευχή του τον ενώνουν με το Θεό, τονθωρακίζουν, ώστε νικηφόρα να πορεύεται στη ζωή του. Το διάβολοτον πολεμούμε νικηφόρα όχι όταν τον αγνοούμε, αλλ' όταν ξέρουμε τα τεχνάσματά του.

Ο Κύριος γι' αυτό έγινε άνθρωπος: «για να καταστρέψει τα έργα του διαβόλου». Εύστοχα ψάλλει η Εκκλησία μας: «Κύριε, όπλον κατά του Διαβόλου τόν Σταυρόν σου ήμίν δέδωκας φρίττει γάρ καί τρέμει μή φέρων καθοράν αυτού τήν δύναμιν..,» (Από τους Αίνους του πλ. δ' ήχου).

«Παρακαλούμε για τον άγγελο φύλακα, όχι για να μας δοθεί τότε, γιατί έχει δοθεί σε όλους τους πιστούς από την αρχή άγγελος, αλλά για να εί­ν!1Ι άγρυπνος, να κάνει το έργο του και να μας οδηγεί στον ίσιο δρόμο καινα μας φρουρεί..,» (Νικολάου Καβάσιλα, Ερμηνεία της Θείας Λειτουργίας, 10, ΕΠΕ «Φιλοκαλία» 22, 178).