Νηστεία είναι η λήψη «ξηράς τροφής» (ξηροφαγία), χωρίς λάδι ή κρασί, μια φορά την ημέρα, και μάλιστα την ενάτη ώρα (γύρω στις 3 μ.μ.). Λήψη τροφής, έστω και μόνο ψωμιού, περισσότερο από μια φορά την ημέρα λέγεται λύση νηστείας. Αν φάμε και λάδι ή πιούμε κρασί, τότε κάνουμε κατάλυση νηστείας. Οι κατηγορίες καταλύσεως της νηστείας είναι τέσσερις: α) Κατάλυση «εις πάντα», β) κατάλυση αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων, γ) κατάλυση «ιχθύος» και δ) κατάλυση «οίνου και ελαίου».


Πρέπει να σημειωθεί, πάντως, ότι, παρά τη θέσπιση συγκεκριμένων ημερών και περιόδων νηστείας από την Εκκλησία μας («ακρίβεια»), η ρύθμιση του θέματος για κάθε χριστιανό ξεχωριστά αφήνεται στη διάκριση των πνευματικών πατέρων, που ενεργούν κάποτε με συγκατάβαση («οικονομία») στην αδυναμία του ανθρώπου, και με γνώμονα πάντα το συμφέρον κάθε ψυχής.

Α. «Διατεταγμένες» νηστείες είναι οι εξής:

1) Της Τετάρτης και της Παρασκευής: Ξηροφαγία.

2) Της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου: Ξηροφαγία (εκτός από Σάββατα και Κυριακές, οπότε επιτρέπονται λάδι και κρασί).

3) Της Μεγάλης Εβδομάδος: Ξηροφαγία.

4) Των Αγίων Αποστόλων, από τη Δευτέρα μετά την Κυριακή των Αγίων Πάντων μέχρι τις 28 Ιουνίου: Αποχή από κρέας, γαλακτερά και αυγά. Επιτρέπεται το ψάρι (πλην, φυσικά, Τετάρτης και Παρασκευής).

5) Του Δεκαπενταυγούστου, από την 1 μέχρι τις 14 Αυγούστου: Ξηροφαγία (εκτός από Σάββατα και Κυριακές, οπότε επιτρέπονται λάδι και κρασί, και της Μεταμορφώσεως, που καταλύεται ψάρι).

6) Των Χριστουγέννων, από τις 15 Νοεμβρίου μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου:

α) Από τις 15 Νοεμβρίου μέχρι τις 17 Δεκεμβρίου απέχουμε από κρέας, γαλακτερά και αυγά, ενώ καταλύουμε το ψάρι (πλην Τετάρτης και Παρασκευής).

β) Από τις 18 μέχρι τις 24 Δεκεμβρίου γίνεται κατάλυση μόνο σε λάδι και κρασί (πάντοτε πλην Τετάρτης και Παρασκευής).

Σημείωση: Οι παραπάνω νηστείες πρέπει να συνδυάζονται πάντοτε με τον παρακάτω πίνακα (Γ), όπου βρίσκονται οι ημέρες καταλύσεως.

Β. Κατάλυση νηστείας (και τις Τετάρτες και Παρασκευές) επιτρέπεται στις εξής περιπτώσεις:

1) Από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι τις 4 Ιανουαρίου («Δωδεκαήμερο»): «Εις πάντα».

2) Την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου (από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή του Ασώτου): «Εις πάντα».

3) Την τρίτη εβδομάδα του Τριωδίου (από τη Δευτέρα των Απόκρεω μέχρι την Κυριακή της Τυροφάγου): Κατάλυση σε ψάρια, γαλακτοκομικά και αυγά (δεν επιτρέπεται το κρέας) όλες τις ημέρες.

4) Την εβδομάδα της Διακαινησίμου (από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή του Θωμά): «Εις πάντα».

5) Την εβδομάδα του Αγ. Πνεύματος (από την Κυριακή της Πεντηκοστής μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων): «Εις πάντα».

6) Την περίοδο του Πεντηκοσταρίου (από την Κυριακή του Θωμά μέχρι την Κυριακή της Πεντηκοστής) μπορεί, κατά μία εκδοχή, να γίνεται κατάλυση ελαίου τις Τετάρτες και Παρασκευές. Επιπλέον, επιτρέπεται κατάλυση «ιχθύος» την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής και την Τετάρτη της Αποδόσεως του Πάσχα.

Γ. Πίνακας των ακινήτων εορτών µε κατάλυση ή νηστεία.
Κατάλυσις
Ιανουάριος
1 Περιτοµή Ι. Χριστού, Μ. Βασιλείου Εις πάντα
5 Παραµονή Θεοφανείων Νηστεία
6 Τα Άγια Θεοφάνεια Εις πάντα
7 Σύναξις Ιωάννου του Προδρόµου Ιχθύος
11 Θεοδοσίου του Κοινοβιάρχου Οίν. και ελ.
16 Προσκύνησις αλύσεως απ. Πέτρου »
17 Αντωνίου του Μεγάλου »
18 Αθανασίου και Κυρίλλου πατρ. Αλεξανδρείας »
20 Ευθυµίου του Μεγάλου »
22 Τιμοθέου Αποστόλου, Αναστασίου Πέρσου »
25 Γρηγορίου του Θεολόγου »
27 Ανακομιδή λειψ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου »
30 Των Τριών Ιεραρχών »

Φεβρουάριος
2 Υπαπαντή Ιησού Χριστού Ιχθύος
8 Θεοδώρου του Στρατηλάτου Οίν. και ελ.
10 Χαραλάμπους Ιεροµάρτυρος »
11 Βλασίου Ιεροµάρτυρος »
17 Θεοδώρου του Τήρωνος »
24 Α’ και Β’ εύρεσις Κεφαλής του Προδρόµου »

Μάρτιος
9 Των εν Σεβαστεία αγίων 40 Μαρτύρων Οίν. και ελ.
25 Ευαγγελισμός της Θεοτόκου Ιχθύος
26 Σύναξις Αρχαγγέλου Γαβριήλ Οίν. και ελ.

Απρίλιος
23 Γεωργίου του Τροπαιοφόρου Οίν. και ελ.
25 Μάρκου αποστόλου και ευαγγελιστού »
30 Ιακώβου αποστόλου »

Μάιος
2 Ανακομιδή λειψ. Αθανασίου του Μεγάλου Οίν. και ελ.
8 Ιωάννου του Θεολόγου »
15 Παχωµίου του Μεγάλου, Αχιλλίου Λαρίσης »
21 Κωνσταντίνου και Ελένης Ισαποστ. »
25 Γ’ εύρεσις της Κεφαλής του Προδρόµου »

Ιούνιος
8 Ανακομιδή λειψ. Θεοδώρου του Στρατηλάτου Οίν. και ελ.
11 Βαρθολομαίου και Βαρνάβα αποστόλων »
24 Γενέθλιον Ιωάννου του Προδρόµου Ιχθύος
29 Πέτρου και Παύλου αποστόλων »
30 Η Σύναξις των Δώδεκα Αποστόλων Οίν. και ελ.

Ιούλιος
1 Κοσµά και Δαµιανού των Αναργύρων Οίν. και ελ.
2 Κατάθεσις εσθήτος της Θεοτόκου »
17 Μαρίνης µεγαλοµάρτυρος »
20 Προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου »
22 Μαρίας της Μαγδαληνής »
25 Κοίµησις αγίας Άννης »
26 Παρασκευής οσιοµ., Ερµολάου ιεροµ. »
27 Παντελεήμονος µεγαλοµάρτυρος »

Αύγουστος
6 Μεταµόρφωσις του Σωτήρος Ιχθύος
15 Κοίµησις της Θεοτόκου »
29 Αποτοµή Τιµ. Κεφαλής του Προδρόµου Νηστεία
31 Κατάθεσις Τιµίας Ζώνης της Θεοτόκου Οίν. και ελ.

Σεπτέμβριος
1 Αρχή της Ινδίκτου, Συµεών Στυλίτου Οίν. και ελ.
6 Ανάµνησις του εν Χώναις θαύµ. αρχ. Μιχαήλ »
8 Γενέθλιον της Θεοτόκου Ιχθύος
9 Ιωακείμ και Άννης Θεοπατόρων Οίν. και ελ.
13 Εγκαίνια Ναού Αναστάσεως, Κορνηλίου εκατ. »
14 Ύψωσις του Τιµίου Σταυρού Νηστεία
20 Ευσταθίου µεγαλοµάρτυρος και των συν αυτώ Οίν. και ελ.
23 Σύλληψις Ιωάννου του Προδρόµου »
26 Μετάστασις Ιωάννου του Θεολόγου »

Οκτώβριος
6 Θωµά αποστόλου Οίν. και ελ.
18 Λουκά αποστόλου και ευαγγελιστού »
23 Ιακώβου του Αδελφοθέου »
26 Δημητρίου του Μυροβλύτου »

Νοέμβριος
1 Κοσµά και Δαµιανού των Αναργύρων Οίν. και ελ.
8 Σύναξις Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ »
12 Ιωάννου του Ελεήµονος »
13 Ιωάννου του Χρυσοστόμου »
14 Φιλίππου αποστόλου Ιχθύος
16 Ματθαίου αποστόλου και ευαγγελιστού Οίν. και ελ.
21 Εισόδια της Θεοτόκου Ιχθύος
25 Αικατερίνης µεγαλοµάρτυρος Οίν. και ελ.
30 Ανδρέου του Πρωτοκλήτου »

Δεκέμβριος
4 Βαρβάρας µεγαλοµ., Ιωάννου Δαμασκηνού Οίν. και ελ.
5 Σάββα του ηγιασµένου »
6 Νικολάου επισκόπου Μύρων »
9 Σύλληψις αγίας Θεοπροµήτορος Άννης »
12 Σπυρίδωνος Τριµυθούντος του θαυματουργού »
15 Ελευθερίου ιεροµάρτυρος »
17 Δανιήλ προφήτου, Διονυσίου Αιγίνης »
20 Ιγνατίου του Θεοφόρου »
25 Γέννησις Ιησού Χριστού Εις πάντα
26 Σύναξις της Θεοτόκου »
27 Στεφάνου του Πρωτοµάρτυρος »