Σήμερα πανηγυρίζει ἕνας ἐκ τῶν γιγάντων τῆς μοναστικῆς μας πολιτείας, ὁ Μέγας Σάββας, ποὺ ἐδῶ στὸ Ἅγιο Ὄρος δὲν εἶναι καὶ τόσο πολὺ γνωστός. Αὐτὸς ὁ μεγάλος φωστῆρας, εἶναι γιὰ μᾶς ἡ μεγαλύτερη παρηγοριά. Στὸ πρόσωπό του εὑρίσκαμε τοὺς κεντρικότερους παράγοντες τῆς μοναχικῆς μας ἰδιότητας. Μερικοὺς ἀπὸ αὐτοὺς θὰ ἀναφέρωμε.

Ἐξεκίνησε μικρὸ παιδὶ ἀγαπήσας ἐξ ὁλοκλήρου τὸν Θεό. Ἐφήρμοσε τὸ προφητικό, «Μακάριος ὃς αἴρει ζυγὸν ἐκ νεότητας αὐτοῦ». Οἱ γονεῖς του παρ᾿ ὅλο ποὺ ἦταν εὐκατάστατοι, δὲν τὸν ἐμπόδισαν νὰ ἀκολουθήση τὸν μοναχισμό. Ἦλθε στὰ μέρη τῆς ἀνατολῆς ὡς μοναχός. Ἐκράτησε τὴν παιδαγωγία τῆς νεαρᾶς δοκιμαστικῆς ζωῆς ἄριστα, ἕως ὅτου κατέληξε στὴν Παλαιστίνη καὶ προσελήφθη στὴν Λαύρα τοῦ Ἁγίου Εὐθυμίου καὶ ὑπὸ τὴν πρόνοια τῶν μεγάλων Πατέρων ποὺ ἤκμαζαν τότε στὴν ἀνατολή, ἀνεδείχθη ὄχι μόνο τέλειος μοναχός, ἀλλὰ καὶ ἕνας μεγάλος ἀναμορφωτὴς τοῦ μοναχισμοῦ.

Μέχρι τῶν ἡμερῶν του, τὸ ὀργανωμένο σύστημα τοῦ μοναχισμοῦ ἦταν ἄγνωστο στὴν Παλαιστίνη. Ἦτο γνωστὸ στὰ μέρη τῆς Αἰγύπτου, στοὺς Ταβεννησιώτας, ὅπως ἐλέγοντο οἱ μοναχοὶ τοῦ Ἁγίου Παχωμίου. Σὲ αὐτὸν παρεδόθη, ἐξ ἀποκαλύψεως διὰ παρουσίας Ἀγγέλου, ὁ ὀργανωμένος μοναχισμός. Στὰ κοινόβια αὐτὰ ποὺ ὠνομάζοντο Λαῦραι, εἶχαν κοινὸ ταμεῖο, κοινὴ ἀκολουθία καὶ ἐξάρτησι ἀπὸ τοὺς πνευματικοὺς πατέρες, ὑπῆρχε μόνο ἐλευθερία καὶ ἰδιαιτερότητα στὴν ἀσκητικότητα. Εἶχαν εὐλογία οἱ μοναχοὶ ἀπὸ τοὺς πνευματικοὺς ἡγέτες νὰ ἀγωνίζονται κάθε ἕνας ὅσο ἠμποροῦσε.

Ἐπειδὴ ἦτο νεαρὸς ὁ Ὅσιος Σάββας, τὸν ἔβαλε ὁ Μ. Εὐθύμιος μεταξὺ τῶν νέων. Εἶχε δὲ ὡς παιδαγωγὸ τῶν νέων, ἕνα σεβάσμιο γέροντα, τὸν Ἀββᾶ Θεόκτιστο. Στὸ πρόσωπο τοῦ νεαροῦ Σάββα ἀπεδείχθη τὸ γνήσιο τῆς φιλοθεΐας. Πόσο θαυμάσιο εἶναι τὸ νὰ ξεκινᾷ κάποιος ἀπὸ τὰ σπάργανά του, ἀπὸ τὴν νεαρωτάτη ἡλικία, ἀγαπώντας τὸν Θεὸ καὶ ἀφιερώνοντας τὸν ἑαυτό του εἰς Αὐτόν. Βλέπομε στὸν Ἅγιο Σάββα τὸ ἀπόλυτο τῆς ὑποταγῆς καὶ ἐξαρτήσεως καὶ ἰδιαίτερα τὴν ἀγάπη καὶ τὴν φιλαλληλία του. Μέσα στὴν βιογραφία του ἀναφέρεται, ὅτι ἐκινδύνευσε ὁ ἴδιος ἀπὸ τὴν ἀγάπη πρὸς τὸν πλησίον. Κάποτε ὁ ἀρτοποιὸς τοῦ μοναστηριοῦ σὲ καιρὸ χειμῶνος, ἅπλωσε τὰ βρεγμένα ἐνδύματά του στὸ βάθος τοῦ ζεστοῦ φούρνου γιὰ νὰ στεγνώσουν, διότι δὲν φαινόταν καθόλου ἥλιος. Ἐκεῖ τὰ ἐξέχασε. Μετὰ ἀπὸ μία ἡμέρα ποὺ ἔλειψε τὸ ψωμί, μερικοὶ Πατέρες ἐπῆραν εὐλογία καὶ ἄρχισαν νὰ ἐργάζονται στὸ φοῦρνο. Μαζί με αὐτοὺς ἦταν καὶ ὁ Ἅγιος Σάββας. Ὁ ἀρτοποιὸς ἐπῆρε εἴδησι ἀπὸ τὸν καπνὸ καὶ ἐνεθυμήθη τὰ ροῦχα του. Ἐταράχθη τότε καὶ ἀνησύχησε καὶ ἐθλίβετο, διότι ἡ φλόγα ἦταν μεγάλη καὶ εἶχε ἀρκετὰ ζεσταθῆ ὁ φοῦρνος, καὶ κανεὶς ἀπὸ τοὺς μεγάλους δὲν ἐτόλμησε νὰ μπῆ μέσα διότι θὰ ἐκαίετο. Βλέποντας ὁ νεαρώτατος Σάββας τὴν θλῖψι τοῦ ἀδελφοῦ, ὤρμησε μέσα στὴν φλόγα, γιὰ τὴν φιλαδελφεία ποὺ εἶχε, καὶ ἅρπαξε τὰ φορέματα χωρὶς νὰ καῆ οὔτε αὐτός, οὔτε ἐκεῖνα. Ἐνίκησε ἡ πυρὰ τῆς πραγματικῆς ἀγάπης, τὴν αἰσθητὴ πυρά.

Πρὶν ὅμως ἀπὸ αὐτὸ τὸ κατόρθωμα, ἔκανε ἕνα ἄλλο μεγαλύτερο ἆθλο. Παρὰ τὸ νεαρὸ τῆς ἡλικίας του, εἶχε μπεῖ στὸ νόημα τοῦ πνευματικοῦ νόμου. Ἐγνώριζε ὅτι προτοῦ γίνει μία πρᾶξι, προηγεῖται ἡ διανοητική της συγκατάθεσι. Ἐὰν αὐτὴ δὲν προηγηθῆ, εἶναι ἀδύνατο νὰ γίνῃ ἡ πρᾶξι. Κάποτε εὑρίσκετο στὸν κῆπο τοῦ μοναστηρίου καὶ ἠργάζετο. Τοῦ ἦλθε ἡ ἐπιθυμία νὰ φάγη ἕνα ὡραῖο μῆλο. Ἡ ἐπιθυμία τὸν ὡδήγησε νὰ τὸ κόψῃ. Εἶπε ἀμέσως ἡ εὔλογη πρόφασι: «Δὲν εἶναι κακὸ νὰ τὸ φάγω ἀφοῦ ἐργάζομαι ἐδῶ». Τὸ ἐσκούπισε καὶ τὸ ἔφερε στὸ στόμα του. Τότε ἐξύπνησε ὁ ἀθλητής - ἐνεθυμήθη - ὅπως εἶχε συνήθεια νὰ ἐλέγχῃ τὶς πράξεις του - καὶ ἐσταμάτησε καὶ εἶπε: Πῶς θὰ τὸ φάγω τώρα αὐτό; Ἐὰν τὸ φάγω δὲν εἶναι λαθροφαγία; Πῶς μοῦ ξέφυγε καὶ ἔφθασα σὲ τέτοια συγκατάθεσι; Πῶς δὲν τὸ ἐκατάλαβα ἀπὸ τὴν πρώτη προσβολὴ τοῦ λογισμοῦ τῆς ἐπιθυμίας, ποὺ μοῦ εἶπε κόψε το καὶ φᾶγε; Γιατί δὲν ἀντέδρασα ἀπὸ τότε; Αὐτὸ εἶναι ἧττα γιὰ μένα. Δὲν πρέπει νὰ ἐπαναληφθῆ, διότι ἂν γίνῃ καὶ δεύτερη καὶ τρίτη φορὰ νὰ νικῶμαι ἀπὸ τὶς εὐλογοφανεῖς προφάσεις, ἐγὼ δὲν θὰ γίνω μοναχός. Καὶ γιὰ κανόνα μήπως καὶ ἐξαπατηθῶ, δὲν θὰ φάω μῆλο στὸν αἰῶνα. Τὸ ἔρριψε κάτω, καὶ τὸ ἐπάτησε καὶ μαζὶ μὲ αὐτό, ἐπάτησε καὶ τὸν δράκοντα τῆς ἐπιθυμίας καὶ δὲν ἡττήθη ἀπὸ τὴν φιλαυτία καὶ τὴν φιληδονία. Καὶ ὅπως ἡ παράδοσι ἀναφέρει, δὲν ἔφαγε ξανὰ μῆλο, ἐνθυμούμενος τὴν μικρὴ αὐτὴ ὑποχώρησι ἔναντι τῆς ἐπιθυμίας.

Παρ᾿ ὅλο τὸ νεαρὸ τῆς ἡλικίας του, ἐμπῆκε στὸ σωστὸ νόημα τοῦ τί σημαίνει μοναχός, τί σημαίνει πνευματικὸς ἄνθρωπος, καὶ πῶς ἠμπορῆ νὰ γίνῃ πνευματικὸς ἐὰν ἐλέγχῃ τὶς προφάσεις μέσῳ τῶν ὁποίων προσβάλλει ὁ λογισμὸς καὶ ἀπατᾷ τὸν ἄνθρωπο. Διότι ποτὲ ἡ ἁμαρτία δὲν παρουσιάζεται γυμνή, νὰ πῇ στὸν ἄνθρωπο, «ἁμάρτησε». Τέτοιο πρᾶγμα δὲν γίνεται. Ὁ διάβολος εἶναι πονηρός. Ἐνεργεῖ σὰν τὸν ψαρά, ὁ ὁποῖος κρύβει τὸ ἀγκίστρι κάτω ἀπὸ τὸ δόλωμα. Τὸ ψάρι ἀγνοώντας ὅτι εἶναι ἀγκίστρι, βλέποντας μόνο τὴν τροφή, ἀπατᾶται, τὸ καταπίνει καὶ ἔρχεται ὁ θάνατος. Μᾶς ἐδίδαξε μὲ αὐτὸ ὁ Μέγας φωστήρ, ὅτι δὲν πρέπει ὁ μοναχὸς νὰ κινῆται σὲ πρᾶξι, ἐὰν προηγουμένως δὲν τὴν ἐλέγξη. Κάθε πρόφασι, ἡ ὁποία μᾶς παρακινεῖ σὲ κάτι, πρέπει νὰ ἐλέγχεται. Στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, ὁ Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ, ὅταν συνήντησε κάποιο ἄγνωστο τὸν ἐρώτησε «Ἡμέτερος εἶ ἢ τῶν ὑπεναντίων;». Ἀκριβῶς ἔτσι θὰ κάνωμε καὶ ἐμεῖς. Ὅταν ὁ μοναχὸς δέχεται λογισμό, νὰ συμπεριφερθῆ κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο· ἡμέτερος εἶ ἢ τῶν ὑπεναντίων; καὶ τότε ἀποκαλύπτεται. Ἢ θὰ δραπετεύση ἀμέσως νὰ κρυβῇ, ἢ θὰ ἐξαναγκασθῇ νὰ πῇ ὅτι ξεκινᾷ ἐν ὀνόματι αὐτοῦ τοῦ πάθους, ἢ ἐκείνης τῆς ἐπιθυμίας.

Εὑρίσκομε καὶ δεύτερο παράδειγμα ἀκριβείας τοῦ ἐλέγχου τῶν λογισμῶν. Κάποτε περιπατοῦσε μὲ ἕνα μαθητή του στὸν δρόμο ἀπὸ τὴν Ἱεριχὼ πρὸς τὸν Ἰορδάνη. Ὁ Ἅγιος τὸν παρακολουθοῦσε γιὰ νὰ ἰδῆ σὲ ποιὸ ἐπίπεδο εὑρίσκεται τῆς φυλακῆς τῶν αἰσθήσεων.

Στὸν δρόμο συνήντησαν μιὰ ὁμάδα κοσμικῶν, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἦτο καὶ μία νέα γυναῖκα. Ὁ νέος μοναχὸς κοίταζε μὲ περιέργεια. Τότε γιὰ νὰ τὸν ἐλέγξη καὶ νὰ τὸν ἀναγκάση νὰ πῇ τὴν ἀλήθεια - διότι πολλὲς φορὲς ἀπὸ ἐντροπὴ κρύβει κανεὶς τὴν ἀλήθεια καὶ λέγει ψέμματα - ἔκανε τὸ ἑξῆς μεθόδευμα. Τοῦ εἶπε: Ποιὰ εἶναι αὐτὴ ἡ νέα κόρη, ποὺ πέρασε καὶ εἶναι μονόφθαλμη; Καὶ ὁ ἀδελφὸς τοῦ εἶπε: Ὄχι, Γέροντα, ἔχει καὶ τὰ δυό της μάτια... Ὁ Γέροντας ἀπάντησε: Ἀπατήθηκες, παιδί μου, μονόφθαλμη εἶναι. Ἐκεῖνος τὸν διαβεβαίωνε ὅτι γνωρίζει πολὺ καλά, ὅτι ὄχι μόνο δὲν εἶναι μονόφθαλμη ἀλλὰ ἀντίθετα ὅτι ἔχει καὶ τὰ δυό της μάτια. Καὶ εἶπε ὁ Γέροντας: Ἀπὸ ποῦ τὸ γνωρίζεις τόσο καλά; Καὶ αὐτὸς ἀπεκρίθη: Ἐγὼ Γέροντα, τὴν πρόσεξα καλὰ καὶ τὸ εἶδα. Τότε ὁ Γέροντας τοῦ εἶπε: Καὶ ποῦ ἔβαλες μέσα σου τὸ παράγγελμα ποὺ λέγει νὰ μὴν ἀφήσης τὸ βλέμμα σου νὰ τὴν περιεργασθῆ, καὶ νὰ μὴν συναρπασθοῦν τὰ μάτια σου; Ὥστε λοιπόν, ἡ ἔγνοια σου εἶναι νὰ κοιτᾷς καὶ νὰ περιγράφῃς τὰ πρόσωπα καὶ ἰδίως τῶν γυναικῶν; Ἄλλη φορὰ μαζί μου δὲν θὰ ἔλθης, μέχρι νὰ μάθης νὰ συστέλλῃς τὶς αἰσθήσεις σου. Καὶ τὸν ἔστειλε στὸ Καστέλλιο. Αὐτὸ ἦταν ἕνα ἄλλο μοναστῆρι ποὺ τὸ εἶχαν γιὰ σωφρονιστήριο τῶν μοναχῶν, μέχρις ὅτου μάθουν νὰ μαζεύουν τὴν γλῶσσα τους, νὰ μαζεύουν τὰ μάτια τους καὶ ὅ,τι ἄλλο, εἶναι καὶ λέγεται περιέργεια καὶ ἀπροσεξία.

Βλέπετε πόση προσοχὴ εἶχαν οἱ Πατέρες σὲ αὐτά; Ἀπὸ αὐτὰ ἐξαρτᾶται ἡ προκοπὴ ἢ ἡ πτῶσι. Ὅπως δὲν γίνεται κάποια πρᾶξι ἂν δὲν προηγηθῆ νόημα, δὲν ὑπάρχει καὶ μεγάλη πτῶσι ἂν δὲν προηγηθῆ μικρή. Ἂν ἀρχίση ὁ ἄνθρωπος νὰ μὴν κρατάη τὸ στόμα του καὶ συνεχῶς ὁμιλῇ, ὕστερα ξεκινᾷ νὰ λέγῃ ἀστεῖα καὶ μετὰ ἀρχίζει νὰ ἀντιλέγῃ, δῆθεν ἀπὸ μία καλὴ πρόφασι. Τότε σκληρύνεται καὶ ἐπικρατεῖ ὁ θυμός, ὁπότε ἀρχίζουν τὰ πείσματα, οἱ ἔριδες καὶ οἱ συγκρούσεις.

Ἀπομένει σὲ μᾶς νὰ στρέψωμε τὴν προσοχή μας σὲ αὐτὰ τὰ ὁποῖα οἱ Πατέρες μας, μὲ τόση ἀκρίβεια μᾶς παρέδωσαν. Στὴν μονὴ τοῦ Ἁγίου Σάββα, ἐτέθησαν τὰ θεμέλια ὄχι μόνο της μοναστικῆς ζωῆς καὶ ἰδέας, ἀλλὰ ὁλοκλήρου τῆς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως. Τὸ τυπικὸ καὶ τελετουργικὸ τῆς Ἐκκλησίας, ξεκινᾷ ἀπὸ αὐτὴ τὴν μονή. Σὲ αὐτὴ ἀσκήθηκε καὶ ἐτελειοποιήθη ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, ὁ ὁποῖος ἐδημιούργησε τὴν Ὀκτώηχο, τὰ μέλη καὶ τοὺς ὕμνους τῆς Ἐκκλησίας μας. Σὲ αὐτὴ ἤκμασε ὁ Ἅγιος Κοσμᾶς, Ἐπίσκοπος Μαϊουμᾶ, αὐτὸς ὁ μεγάλος μελῳδός. Σὲ αὐτὴ ἔζησαν οἱ κατὰ σάρκα ἀδελφοὶ Ἅγιοι, Θεοφάνης καὶ Θεόδωρος οἱ Γραπτοί. Ἀπὸ αὐτὴ τὴν μονὴ μετεφέρθη ἡ παράδοσι καὶ τὸ τυπικὸ στὴν Κωνσταντινούπολι καὶ τὸ ἐτελειοποίησαν οἱ Στουδίται μοναχοί. Αὐτὸ κατέχει σήμερα τὸ Ἅγιο Ὄρος, ὅπως τὸ μετέφερε ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος, ὁ ἱδρυτὴς τῆς Μεγίστης Λαύρας.

Αὐτὰ ἤθελα νὰ σᾶς ὑπενθυμίσω καὶ ἔτσι ὅλοι μας μὲ προθυμία, νὰ παρακαλέσωμε τὸν Ὅσιο Πατέρα μας Σάββα, μὲ τὶς πρεσβεῖες καὶ τὴν παρρησία ποὺ ἔχει, νὰ μᾶς ἐνίσχυση καὶ νὰ μεταφέρῃ μέσα μας τὸ Πατερικὸ πνεῦμα. Πνεῦμα αὐταπαρνήσεως, πνεῦμα ἀκριβείας, πνεῦμα ἐσωστρεφείας καὶ φόβου Θεοῦ. Ἂς ἐπικαλεσθοῦμε τὶς εὐχὲς τοῦ Μεγάλου αὐτοῦ φωστῆρος, γιὰ νὰ ἐπιτύχωμε καὶ ἐμεῖς ἀνάλογα μὲ τὸ προορισμό μας. Ἀμήν.