Από τους αρχαίους Ανθρωπομορφίτας εις τους Μάρτυρας του ΙεχωβάΤου Πρωτ. Βασιλείου Α. Γεωργοπούλου, Λέκτωρος Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Αποτελεί συχνό φαινόμενο μέσα στην ιστορία αρχαίες κακοδοξίες να επανεμφανίζονται αργότερα σε διαφορετικούς χώρους και με διαφορετική αφορμή. Στις αρχαίες αιρέσεις ανήκουν και οι λεγόμενοι Ανθρωπομορφίτες.
Ήταν αιρετικοί, λαϊκοί και μοναχοί, που παρερμηνεύουν τις λεγόμενες ανθρωποπαθείς εκφράσεις της Αγίας Γραφής και ιδιαιτέρως την έννοια του «κατ’ εικόνα» των ανθρωπολογικών διηγήσεων της Γενέσεως, είχαν μια πολύ παχυλή αντίληψη περί Θεού1, καθώς πίστευαν ότι «ανθρωποειδές, ήγουν ανθρωπόμορφόν εστι το Θείον»2. Επρόκειτο για μία αιρετική διδασκαλία, την οποία αναίρεσε συστηματικά και με εξαιρετική σαφήνεια μία κορυφαία εκκλησιαστική προσωπικότητα, ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας3.


Υπόβαθρο αυτής της θεολογικής κακοδοξίας, αποτελεί το γεγονός, το οποίο επισημαίνουν οι άγιοι πατέρες της Εκκλησίας, ότι με τον ανθρωπομορφισμό = (ανθρωπόμορφόν εστι το Θείον) υπάρχει σύγχυση κτιστού και ακτίστου, παραγνωρίζεται ότι η θεία φύση είναι άκτιστη, απλή, ασύνθετη, ασχημάτιστη, ανείδεη και επιπλέον παραγνωρίζουν κάτι εξίσου σημαντικό για την παρουσία των ανθρωπομορφικών εκφράσεων στην Αγία Γραφή.
Οι οπαδοί του ανθρωπομορφισμού, με το να εκλαμβάνουν κατά γράμμα αυτές τις εκφράσεις, δεν αντιλαμβάνονται ότι οι ιερείς συγγραφείς χρησιμοποιούσαν τέτοιου είδους εκφράσεις με συμβολικό τρόπο και με αναφορά σ’ ένα υψηλότερο νόημα, χρησιμοποιώντας από το δικό μας κόσμο εικόνες, τύπους και σύμβολα, για να νοήσουμε ή να αναφερθούμε στις θείες και άκτιστες ενέργειες της θεότητος4.
Και αυτό συμβαίνει, γιατί, όπως επεξηγεί ο άγιος Κύριλλος: «Ου γαρ ετέρως ην ημάς δύνασθαι νοείν τα περί Θεού. Αιτία τοίνυν και πρόφασις αληθής του σωματικώς περί Θεού τους προς ημάς λόγους ποιείσθαι την θεόπνευστον Γραφήν, και νου και γλώττης εν ημίν η πτωχεία. Άρρητα γαρ παντελώς τα περί αυτού· και ουκ ην συνιέναι των αναγκαίων δύνασθαι τους εν απτοίς και παχέσι όντας σώμασιν, ει μη εν τάξει παραδειγμάτων τα εαυτών δεχόμενοι»5.
Ο ανθρωπομορφισμός όμως είναι και σήμερα υπαρκτός σε διάφορες αιρετικές κινήσεις. Μία τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν και οι περί Θεού αντιλήψεις των λεγομένων Μαρτύρων του Ιεχωβά. Είναι γνωστή η φανατική πολεμική τους για το μυστήριο της Αγίας Τριάδος, είναι, επίσης, γνωστή η αντιγραφική διδασκαλία τους περί του δήθεν μοναδικού ονόματος του Θεού. Οι περί Θεού όμως κακοδοξίες τους περιλαμβάνουν και μία παχυλή ανθρωπομορφική αντίληψη περί Θεού.
Σύμφωνα με την εταιρεία Σκοπιά ο Ιεχωβάς Θεός «είναι πρόσωπο με πνευματικό σώμα», που μένει σε ορισμένο τόπο και αυτός είναι ο ουρανός6. Πώς αποδεικνύεται ότι ο Θεός έχει σώμα πνευματικό; Απαντά η εταιρεία Σκοπιά: «Όπως καταλαβαίνουμε εκεί, που υπάρχει νοημοσύνη, υπάρχει και διάνοια. Και ξέρουμε ότι εκεί, που υπάρχει διάνοια, υπάρχει εγκέφαλος σ’ ένα σώμα συγκεκριμένου σχήματος. Γι’ αυτό, λοιπόν, η μεγάλη διάνοια, που είναι υπεύθυνη για όλη τη δημιουργία ανήκει στη μεγάλη προσωπικότητα, τον Παντοδύναμο Θεό. Αν και δεν έχει υλικό σώμα, έχει πνευματικό. Ένα πνευματικό πρόσωπο έχει σώμα; Ναι, γιατί η Βίβλος λέει! "Είναι σώμα ζωϊκόν, και είναι σώμα πνευματικόν" Α. Κορινθίους ιε’, 44»7.
Είναι αυτονόητο, ότι τέτοιες χονδροειδείς αντιλήψεις περί Θεού δεν αντέχουν σε σοβαρή κριτική και βάσανο. Αποδεικνύουν όμως τι είδους "πνευματική" τροφή παρέχει, ο κατά δήλωσή τους, μοναδικός αγωγός της αλήθειας του Ιεχωβά σε όσους παγιδεύτηκαν στα δίχτυα της αίρεσης.
Θα ολοκληρώσουμε την σύντομη αναφορά μας στο θέμα μας με τη διαχρονικής αξίας επισήμανση του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, σχετικά με την οποιαδήποτε κυριολεκτική ανθρωπομορφική κατανόηση του μυστηρίου του Θεού: «εστίν ασύνετον παντελώς, και τοις της εσχάτης δυσσεβείας εγκλήμασιν υπενεγκείν δυνάμενον τους ούτως ελομένους φρονείν»8.


Σημειώσεις:
1. Βλ. Λήμμα, Anthropomorphismus, στο H.F. von Campenhausen - A. Bertholet, Wörterbuch der Religionen, 1952, σ. 29.
2. Βλ. Αγ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Κατά Ανθρωπομορφιτών, PG 76, 1068 A.
3. Βλ. Χρυσόστομου Σταμούλη, Κυρίλλου Αλεξανδρείας κατά Ανθρωπομορφιτών, (Αλεξανδρινοί Συγγραφείς 1), Θεσσαλονίκη 1993.
4. Βλ. Ι. Δαμασκηνού, Έκδοσις Ακριβής Ορθοδόξου Πίστεως, Α, 11. PG 94, 841.
5. Βλ. Αγ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, όπ.π., PG 76, 1077D - 1080A.
6. Βλ. Μπορείτε να ζείτε για πάντα στον Παράδεισο στη Γη, έκδ. Μ.τ.Ι, 1982, σσ. 36-37.
7. Βλ. Μπορείτε να ζείτε για πάντα στον Παράδεισο στη Γη, όπ.π., σ. 36. Επιπλέον μαρτυρίες με τις ίδιες θέσεις από έντυπα της εταιρείας «Σκοπιά», βλ. Άννας Μπουρδάκου, "Μάρτυρες του Ιεχωβά". Από το Α στο Ω, Αθήνα 2008, σσ. 189-190.
8. Βλ. Αγ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Κατά Ανθρωπομορφιτών, PG 76, 1068 A.