Σέ κάθε καιρό ἡ νηστεία εἶναι ὠφέλιμη γι᾿ αὐτούς πού θέλουν νά τήν κρατήσουν, μᾶς λέγει τό Τριώδιο τῆς Ἐκκλησίας μας, ἀλλά καί ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέγει σέ λόγο του γιά τό Πάσχα: «Ἐπέρασε ὁ καιρός τῆς νηστείας, ἀλλά δέν ἐπέρασε καί ἡ ἀνάγκη τῆς νηστείας».
Πάντοτε συνεπῶς, ἀλλά ἰδιαίτερα τώρα πού ἡ νηστεία ἤδη στήν Ἐκκλησία μας ἐφαρμόζεται, εἶναι κατάλληλος ὁ καιρός νά σταματήσουμε ἐπάνω σ᾿ αὐτή τήν ἀρετή.
Ἐνθυμοῦμαι ἀπό τήν παιδική μου ἡλικία μέ πόση εὐλάβεια κρατοῦσαν οἱ χριαστιανοί τότε τήν νηστεία! Δέν ἐξαιρεῖτο κανείς ἀπό τήν νηστεία, οὔτε ἀκόμη καί στήν περίπτωσι ἀσθενείας, οὔτε γιά τά μικρά παιδιά καί ὅλοι τήν κρατούσαμε μέ σοβαρότητα. Τήν Ἁγία καί Μεγάλη Νηστεία τήν ἐπερίμεναν οἱ ἄνθρωποι σάν ἕνα μεγάλο γεγονός. Ὑπῆρχαν συγκεκριμένα μαγειρικά σκεύη γιά τήν μεγάλη Νηστεία. Καί μέ πόση λαχτάρα περιμέναμε κατόπιν τό Ἅγιο Πάσχα! Ὁ Κύριός μας ἐνήστευσε στήν ἔρημο 40 ἡμέρες γιά τίς ἁμαρτίες μας κι ἐμεῖς νά μή νηστεύουμε; Εἶναι μεγάλη ἁμαρτία ἡ καταπάτησις τῆς νηστείας. Ἔτσι ἔλεγαν οἱ ὀρθόδοξοι χριστιανοί παλαιότερα.

Ὁ ὑλιστικός πολιτισμός μας καί οἱ βιοτικές ἀπολαύσεις ἀποδυνάμωσαν αὐτή τήν ἔννοια. Ἐνθυμοῦμαι καί πάλι τόν διάλογο ἑνός τέτοιου ἀντιπροσωπευτικοῦ πνεύματος μέ ἕνα πνευματικό Πατέρα, ὁ ὁποῖος ἀπαριθμοῦσε τίς πολλές ὠφέλειες πού προέρχονται ἀπό τήν νηστεία στήν χριστιανική μας ζωή. Καί ἐκεῖνος ὁ νεωτεριστής τοῦ ἔλεγε: «Πανοσιώτατε πάτερ, ἐπέρασεν ἐκεῖνος ὁ καιρός, τώρα ἄλλαξαν τά πράγματα»!
Ἕνας ἄνθρωπος γιά νά ἔχη ἀπόδοσι στήν ἐργασία, ἔχει ἀνάγκη ἀπό τόσες θερμίδες τήν ἡμέρα ἀπό τροφές μέ πλούσιες βιταμίνες...». Θερμίδες καί βιταμίνες καθοδηγοῦν τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου σήμερα, ἐνῶ τά χριστιανικά παραδοσιακά ἔθιμα γιά τήν νηστεία εἶναι ἄγνωστα καί πεπαλαιωμένα!
Πράγματι, εἶναι ἕνα πολύ καλά γνωστό γεγονός ὅτι ὁ κόσμος σήμερα καί ἰδιαίτερα τῶν πόλεων, λόγῳ πλήθους αἰτιῶν, κρατοῦν πολύ ἐλάχιστα τίς ἐκκλησιαστικές νηστεῖες.
Τόσο λίγο, ὥστε ἡ ἡγεσία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας σκέπτεται μία ἀναπροσαρμογή τῆς νηστείας γενικά. Ἀνάμεσα στά θέματα τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου ἔχει εἰσαχθῆ καί τό θέμα τῆς νηστείας, γιατί θεωρεῖται ἕνα ἀπό τά δύσκολα προβλήματα τῆς ὀρθοδόξου χριστιανικῆς ζωῆς καί δέν ἀπουσιάζουν οὔτε θεολόγων φωνές πού ὑπερασπίζονται μία ἐλαχιστοποίησι τῶν μεγάλων νηστειῶν καί τῶν ἡμερῶν τῆς νηστείας καί μία αὔμβλυνσι τῶν σκοπῶν τῆς νηστείας.
Θά χαθῆ ἄραγε στίς ἡμέρες μας ἡ πνευματική ἀξία τῆς νηστείας καί ἡ δύναμις πού αἰσθάνεται ἡ ψυχή ἀπ᾿ αὐτήν;
Ἀπό τήν ἀρχή παρατηροῦμε ὅτι αὐτή ἡ ἀντίληψις, ὅσον ἀφορᾶ τήν νηστεία, προπαντός ὑπό τήν ὑλικήν της μορφή, ἐξωτερικά, εἶναι συνοπτικά: ἀλλαγή τοῦ εἴδους τῶν τροφῶν καί ἐπιστροφή στήν ποσότητα τῆς τροφῶν.
Ἀλλά αὐτή ἡ ἀντιληψις τῆς νηστείας δέν εἶναι ἡ ἀληθινή. Ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, μᾶς λέγει τά πάντα ξεκάθαρα: «Ἐάν νηστεύης μόνο ἀπό τροφές, καί δέν ἐγκαταλείπης τήν ἁμαρτία, ὁμοιάζεις μέ τούς πονηρούς δαίμονες, οἱ ὁποῖοι οὐδέποτε τρώγουν».
Ἤ ἀλλοῦ γράφεται στό Τριώδιο: «Νά κάνουμε εὐάρεστη νηστεία στόν Κύριο». Ἡ ἀληθινή νηστεία εἶναι ἀποξένωσις ἀπό τήν κακία, τήν ἀκράτεια τῆς γλώσσης, τήν ἄρνησι τῆς ὀργῆς, τήν ἀπομάκρυνσι τῆς ἐπιθυμίας, τῆς κατακρίσεως, τοῦ ψεύδους καί τῆς συκοφαντίας. Ἡ ἔλλειψις ἀπ᾿ αὐτές τίς κακίες εἶναι ἡ ἀληθινή καί εὐπρόσδεκτη στόν Θεό νηστεία. Ἐνῶ ὁ μέγας Χρυσόστομος γράφει: «Νηστεύεις; Δεῖξε μου αὐτήν μέ τό καλό σου ἔργο; Πῶς;
Ἐάν εἶδες στοργικά ἕνα πτωχό καί τόν ἐλέησες, ἕναν ἐχθρό καί συμφιλιώθηκες μαζί του, ἕνα ἐνάρετο φίλον σου καί δέν τόν ἐζήλεψες. Ὄχι μόνο νά νηστεύη τό στόμα καί τό στομάχι, ἀλλά καί τά μάτια καί τ᾿ αὐτά καί τά πόδια καί τά χέρια μας νά παραμένουν καθαρά ἀπό τήν ἀρπαγή καί τήν λαιμαργία.
Τά πόδια μας νά μή πηγαίνουν στά ἐλεεινά θεάματα, τά μάτια νά μή ἀντικρύζουν τίς ξένες ὀμορφιές μέ λαγνεία, τό στόμα νά νηστεύη ἀπό κατακρίσεις καί ἀπό χυδαίους λόγους...».
Καί μόνον αὐτές αὐτές οἱ μαρτυρίες, θά μποροῦσα νά ἐκθέσω πλῆθος τέτοιες, εἶναι ἀρκετές γιά νά κατανοήσουμε ὅτι περιορισμός τῆς νηστείας ἀπό τροφές ἤ ἀλλαγή τροφῶν εἶναι ἀκατανόητη καί μονόπλευρη.
Νηστεία δέν εἶναι μόνον ἀλλαγή ἀπό τόν κατάλογο τῶν τροφῶν, ἀλλά εἶναι ἔργο πολυσύνθετο, ἔργο πιό βαθύ μέ σκοπό τήν ψυχική ἀναγέννησι ὁλοκλήρου τῆς ἐσωτερικῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου καί τοῦ σώματος του.
Μᾶς ἐντυπωσιάζουν γι᾿ αὐτό τό ἔργο, ὅσα καλά ἔργα ἔκαμαν αὐτοί πού ἐνήστευσαν σέ ὅλη τους τήν ζωή καί ἔγιναν μεγάλοι νηστευτές καί ἅγιοι.
«Ἡ νηστεία, λέγει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος, εἶναι ἡ ἁγία ὁδός τοῦ Θεοῦ καί τό θεμέλιο ὅλων τῶν ἀρετῶν. Εἶναι τό στεφάνι γι᾿ αὐτούς πού ἐγκρατεύονται, ἡ ὡραιότης τῆς παρθενίας καί τῆς ἁγιότητος, ἡ μητέρα τῆς προσευχῆς, ὁ πρόδρομος ὅλων τῶν κακῶν ἔργων...» (Λόγος 85). «Ἡ νηστεία καί ἡ ἐγκράτεια, λέγουν οἱ Πατέρες τοῦ Γεροντικοῦ, εἶναι πλοῦτος τῆς ψυχῆς», ἐνῶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος λέγει: «Ἡ νηστεία εἶναι ὁ λύχνος τῆς ψυχῆς, ἡ φυλακή τοῦ νοός, ἡ ὑγεία τοῦ σώματος, ἡ συγχώρησις τῶν ἁμαρτιῶν, ἡ θύρα καί ἡ εὐφροσύνη τοῦ παραδείσου (Βαθμίς 14).
Ὁ Ἴδιος ὁ Σωτήρας μας Χριστός μᾶς λέγει στό Ἱερό Εὐαγγέλιο ὅτι ἡ νηστεία εἶναι τό ἀνίκητο ὅπλο ἐναντίον τῶν δαιμόνων (Μάρκ.9,29). Καί πάλι ἀπό τήν ἐκκλησιαστική ψαλμωδία τοῦ Τριωδίου ἀκοῦμε: «Τά στίφη τῶν δαιμόνων δέν τολμοῦν νά πειράξουν αὐτούς πού νηστεύουν, ἐνῶ οἱ ἄγγελοι στέκονται πλησίον αὐτῶν πού καθαρίζονται μέ τήν νηστεία».
Ἔτσι, ἡ νηστεία μᾶς παρουσιάζεται σάν μία πνευματική τέχνη, ἡ ὁποία θεραπεύει καί ἀγκαλιάζει ὅλη τήν ὕπαρξίν μας: τήν σωματική ὑγεία, τήν ψυχική καί σωματική μας ἁγνότητα, τήν συγχώρησι τῶν ἁμαρτιῶν μας, τήν κατεύθυνσιν τῆς πορείας μας πρός τόν οὐρανό, τό ἀνίκητο ὅπλο κατά τῶν δαιμόνων, ὅλα αὐτά καί ἀλλά περισσότερα μεσολαβεῖ καί μᾶς τά χαρίζει ἡ νηστεία. Ποιός χριστιανός θά θελήση ν᾿ ἀρνηθῆ τήν βοήθειά της;
Ὁ Σωτήρας μας Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Ὁποῖος δέν εἶχε ἀνάγκη ἀπό νηστεία, ὅμως ἐνήστευσε γιά νά μᾶς διδάξη μέ τό παράδειγμά Του, πόσο μεγάλη εἶναι ἡ ὠφέλειά της. Γι᾿ αὐτό ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος προσθέτει: «Ἡ νηστεία εἶναι ὅπλο στά χέρια τοῦ Θεοῦ. Καί ἐάν ὁ Ἴδιος ὁ Νομοθέτης ἐνήστευσε, ποιός ἀπ᾿ αὐτούς πού θέλουν νά ἐφαρμόζουν τόν Νόμο Του, δέν θέλει νά νηστεύση; Καί ποιός ἀπ᾿ αὐτούς πού τήν περιφρονοῦν, δέν θά τιμωρηθῆ;
Εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαία ἡ νηστεία στήν χριστιανική μας ζωή γι᾿ αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία δέν ἐθέσπισε ἀναλόγως μέσα σέ ὁλόκληρο τόν χρόνο σέ νηστεία μιᾶς ἡμέρας ἤ καί περισσοτέρων, διότι μέ τήν συχνή ἤ ἀραιή νηστεία, ἀναλόγως γίνεται σ᾿ ἐμᾶς καλός καί εὐεργετικός φίλος πρός τήν τελειότητα τῆς χριστιανικῆς μας ζωῆς. Ἐπίσης μᾶς διέταξε ὁ Χριστός ὅλοι ἐμεῖς οἱ χριστιανοί νά τήν τηροῦμε καί νά μή περιφρονοῦμε ὅ,τι δήποτε ἔχει θεσπίσει ἡ Ἐκκλησία.
Αὐτή ἡ σοβαρότης τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, σχετικά μέ τήν νηστεία εἶναι πολύ δίκαιη, δεδομένου ὅτι δέν εἶναι δυνατή ἡ χριστιανική τελειότης, ἡ σωτηρία τῆς ψυχῆς τοῦ χριστιανοῦ, χωρίς τήν βοήθεια τῆς νηστείας. Μερικά παραδείγματα εἶναι διαφωτιστικά.
Ἡ προσευχή εἶναι τό ὀξυγόνο τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Ὅπως τό σῶμα πεθαίνει χωρίς τό ὀξυγόνο, ἔτσι ἀκριβῶς καί ἡ ψυχή δέν μπορεῖ νά ζήση χωρίς τήν προσευχή. Οἱ ἅγιοι Πατέρες ὀνομάζουν τήν προσευχή «ἀνάβασις τοῦ νοῦ πρός τόν Θεόν», καί «συνομιλία μέ τόν Θεόν».
Ἀλλά ποιός δέν γνωρίζει ὅτι ὁ βεβαρυμένος μέ πολλές τροφές καί ποτά ἄνθρωπος δέν μπορεῖ νά ἔχη νοῦν καθαρόν γιά ἀνάβασι στόν Θεό, οὔτε καί γιά ἐπίγειες ὑποθέσεις. Καί ἀντίθετα, ὁ ἀνάλαφρος νοῦς μέ τό φρένο τῆς νηστείας γίνεται διαυγής καί ἐλεύθερος καί ἀνυψώνεται μέ τίς πτέρυγες τῆς προσευχῆς.
Ἡ προσευχή καί ἡ νηστεία εἶναι πολύ δεμένες μεταξύ τους καί ὅλοι οἱ ὅσιοι καί ἅγιοι, πού ἦταν μεγάλοι ἐραστές τῆς προσευχῆς, πρῶτα ἦταν μεγάλοι νηστευτές.
Ἡ νηστεία, λέγουν οἱ ἅγιοι Πατέρες, εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀπ᾿ὅλες τίς ἀρετές, τό μέσον γιά τήν συνέχισι τῆς πνευματικῆς τελειότητος τοῦ χριστιανοῦ, τό μόνιμο ἔργο τῆς ψυχῆς, πού περνᾶ μέσα ἀπό τήν θάλασσα τῆς ζωῆς πρός τόν αἰώνιο παράδεισο. Ἀλλά αὐτή εἶναι στενά δεμένη μέ τήν νηστεία, ὥστε νά συμβαδίζη καί νά βοηθεῖ ἡ μία τήν ἄλλη. Ἡ μετάνοια χωρίς την νηστεία εἶναι ἀδύνατος καί ἀκατανόητη.
Ἔτσι μποροῦμε νά εἰποῦμε καί γιά τήν ἐλεημοσύνη, γιά τήν ταπείνωσι, γιά τήν καθαρότητα ἀπ᾿ ὅλα τά πάθη, τά ὁποῖα σκλαβώνουν τόν ἄνθρωπο καί γιά ὅλες τίς ἀρετές, ἐάν δέν βάλουμε στήν κατάλληλη θέσι της τήν νηστεία, ἡ ὁποία ὅλες τίς στηρίζει. Ἀλήθεια, ὅπως λέγει ὁ ἅγιος Ἰσαάκ ὁ Σῦρος: «Ἡ νηστεία εἶναι τό θεμέλιο ὅλων τῶν ἀρετῶν».
Ἐάν εἶναι ἔτσι, τότε γιατί ὁ σημερινός χριστιανός δέν τήν τηρεῖ ἤ τήν τηρεῖ πολύ ὀλίγον;


***
Μετάφρασις ἀπό μοναχό Δαμασκηνό Γρηγοριάτη.

Τό κείμενο προέρχεται ἀπό τά ἀρχεῖα τοῦ πατρός Δαμασκηνοῦ Γρηγοριάτου, τόν ὁποῖον καί εὐχαριστοῦμε θερμά γιά τήν παραχώρηση τῶν ἀρχείων, ὅπως ἐπίσης εὐχαριστοῦμε καί τόν γέροντα τῆς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου πατέρα Γεώργιο Καψάνη γιά τήν εὐλογία καί τήν ἄδεια δημοσίευσης.



Ἐπιμέλεια κειμένου Ἀναβάσεις