Μιλάμε, αγαπητοί μου, μιλάμε για το ναό. Δεν μπήκαμε ακόμα μέσα στο ναό για να δούμε το κάθε τι. Βρισκόμαστε ακόμα έξω απ’ το ναό.
Στο ναό της Αγίας Σοφίας, που ήταν ο πιο ωραίος ναός της Ορθοδοξίας και χρησίμευε σαν πρότυπο για άλλους ναούς, στον αυλόγυρο υπήρχε και μια βρύση, που λεγόταν φιάλη και είχε μια επιγραφή: «ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ».

Την επιγραφή αυτή είτε απ’ την αρχή τη διαβάζεις είτε απ’ το τέλος, τις ίδιες λέξεις σχηματίζεις. Σήμαινε δε πως οι χριστιανοί που πηγαίνουν να εκκλησιασθούν πρέπει να προσέχουν πολύ. Δεν πρέπει απλώς να πλένουν τα χέρια τους και να ’χουν καθαρό το κορμί τους προκειμένου να πάνε στην εκκλησία. Τι το όφελος να ’ναι το κορμί καθαρό και να ευωδιάζει από αρώματα, όταν η ψυχή, που ’ναι το σπουδαιότερο μέρος του ανθρώπου, είναι ακάθαρτη; Και είναι ακάθαρτη η ψυχή όταν κολυμπά μέσ’ στο βούρκο των αμαρτωλών σκέψεων και αισθημάτων. Μια καρδιά γεμάτη από λογισμούς απιστίας και αισχρότητος, από λογισμούς φιλαργυρίας και πλεονεξίας και απανθρωπιάς, από λογισμούς μίσους και εκδικήσεως, μια τέτοια καρδιά είναι ακάθαρτη μπροστά στα μάτια του Θεού. Τι φοβερό πράγμα, εξωτερικά ο άνθρωπος να φαίνεται καθαρός, αλλά εσωτερικά να είναι ακάθαρτος και να βρωμάει απ’ τη φοβερή δυσοσμία της αμαρτίας! Έτσι ο άνθρωπος αυτός, είπε ο Χριστός, μοιάζει μ’ ένα ποτήρι που απ’ έξω είναι πεντακάθαρο, αλλά από μέσα είναι γεμάτο ακαθαρσίες. Μοιάζει, είπε ο Χριστός, μ’ ένα τάφο που απ’ έξω είναι καθαρός και περιποιημένος, αλλά μέσα είναι γεμάτος από κόκαλα και ακαθαρσίες (Mατθ. 23, 25-27).
Καθαροί στο σώμα, καθαροί στην ψυχή, αλλά προπαντός καθαροί στην καρδιά πρέπει να ’ναι οι χριστιανοί όταν πάνε στην εκκλησία να λατρεύσουν «εν πνεύματι και αληθεία» τον αληθινό Θεό. Αυτό το καθήκον θύμιζε στους χριστιανούς η επιγραφή που υπήρχε στη φιάλη της Αγίας Σοφίας.
***
Και όχι μονάχα η φιάλη αυτή, αλλά και κάτι άλλο ακόμα θύμιζε στους χριστιανούς το καθήκον πως με καθαρή καρδιά πρέπει να εκκλησιάζονται. Και αυτό είναι ο νάρθηκας της εκκλησίας.
Τι λέγεται νάρθηκας; Νάρθηκας είναι αυτό που λέμε σήμερα πρόναο. Δηλαδή το υπόστεγο που υπάρχει προτού να μπούμε στο ναό.
Στην παλιά εποχή υπήρχε πάντοτε νάρθηκας. Αλλά σήμερα οι περισσότεροι ναοί δεν έχουν νάρθηκα. Η σημερινή Εκκλησία δεν αισθάνεται την ανάγκη του ιδιαίτερου αυτού χώρου, που τότε ήταν απαραίτητος. Και εξηγούμεθα. Στην αρχαία εποχή δεν επιτρεπόταν σε όλους να μπαίνουν μέσα στην εκκλησία και ν’ ακούνε και να βλέπουνε όσα γίνονταν εκεί. Η αρχαία Εκκλησία άκουγε και εφάρμοζε τους λόγους του Χριστού «Μη δώτε το άγιον τοις κυσί μηδέ βάλητε τους μαργαρίτας υμών έμπροσθεν των χοίρων» (Ματθ. 7, 6). Τι σημαίνουν τα αθάνατα αυτά λόγια του Χριστού; Ότι άνθρωποι που ζουν σαν τους χοίρους και σαν τα σκυλιά και δεν έχουν φόβο και ντροπή και κάνουν τα φοβερότερα αμαρτήματα, αυτοί οι άνθρωποι δεν επιτρέπεται να μπουν μέσα στον κυρίως ναό. Έξω, λοιπόν, από το ναό οι ειδωλολάτρες, οι άπιστοι, οι Ιουδαίοι, οι αιρετικοί και οι δαιμονιζόμενοι.
Και αν κανένας απ’ αυτούς που αποκλείονταν να μπουν μέσα στο ναό δεν υπολόγιζε την απαγόρευση αυτή αλλ’ επιχειρούσε να μπει, τότε κάποιος που στεκόταν στην κύρια πύλη του ναού έφραζε την είσοδο. Ήταν ο ιερεύς. Ήταν σε σοβαρές περιπτώσεις ο ίδιος ο επίσκοπος. Όπως ο στρατιώτης που φυλάει στο φυλάκιο, σ’ έναν που τη νύχτα τολμά να πλησιάσει φωνάζει «αλτ»! και δεν τον αφήνει να κάνει βήμα αν δεν πει το σύνθημα, έτσι και οι ιερείς και οι επίσκοποι της εποχής εκείνης ήταν πραγματικά στρατιώτες του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, αληθινοί φύλακες στο ποίμνιο. Αλτ! φώναζαν κι αυτοί σε κάθε ασεβή και αμετανόητο αμαρτωλό που θα τολμούσε να μπει μέσα στο ναό. Και προτιμούσαν οι πιστοί αυτοί υπηρέτες του Κυρίου να χάσουν και τη ζωή τους ακόμα παρά ν’ αφήσουν ασεβείς και αμετανόητους αμαρτωλούς να μπουν στο ναό.
***
Η εκκλησιαστική ιστορία αναφέρει συγκινητικά παραδείγματα ιεραρχών που εμπόδισαν ασεβείς βασιλείς και αυτοκράτορες να μπουν στους ναούς. Στην Αντιόχεια, όταν ένας βασιλιάς που έκανε ένα θανάσιμο αμάρτημα ήθελε τη γιορτή του Πάσχα να μπει στο ναό, ο τότε επίσκοπος της Αντιοχείας, ο άγιος Βαβύλας, τον εμπόδισε να μπει. Του είπε πως αν ειλικρινά μετανοήσει και εκτελέσει τον κανόνα της μετανοίας του, τότε μονάχα θα μπει. Το ίδιο έκανε και ο άγιος Αμβρόσιος, επίσκοπος Μεδιολάνων, για τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο το Μέγα, που ’χε διατάξει το φόνο χιλιάδων ανθρώπων στη Θεσσαλονίκη. Το ίδιο έκανε και ο ιερέας Φώτιος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, για τον αυτοκράτορα Φωκά, που ’χε σκοτώσει τον προκάτοχό του. Το ίδιο έκαναν και τόσοι άλλοι ευλαβείς ιερείς και ζηλωταί επίσκοποι.
Στους νάρθηκες, έξω από τον κυρίως ναό, εκτός από τους ασεβείς και αμετανόητους χριστιανούς που είπαμε, στέκονταν και οι φτωχοί και οι ανάπηροι και ζητούσαν την ελεημοσύνη των χριστιανών. Αυτοί που εκκλησιάστηκαν και είδαν και απόλαυσαν το μέγα έλεος του Θεού, θα έπρεπε τώρα καθώς βγαίνουν να δείξουν κι αυτοί ελεημοσύνη, που όσο μεγάλη και να είναι, δεν είναι παρά μια σταγόνα ελέους μπροστά στον ωκεανό του θείου ελέους. Σε ελέησε, ω άνθρωπε, ο Θεός, σε αξίωσε να εκκλησιαθείς, σε αξίωσε να πάρεις τα άγια μυστήρια; Ελέησε και συ τον δυστυχισμένο συνάνθρωπό σου και γίνε και συ μικρός θεός. Αλλιώς εκκλησιασμός χωρίς ελεημοσύνη δεν είνε ο εκκλησιασμός που ζητάει ο Θεός.
***
Ο νάρθηκας χρησιμοποιήθηκε και για άλλο σκοπό κατά τους χρόνους της τουρκικής σκλαβιάς. Εκεί, στους νάρθηκες των εκκλησιών όταν νύχτωνε ερχόντουσαν τα παιδιά των χριστιανών για να μάθουν γράμματα, του Θεού τα πράγματα από τους ιερείς. Εκεί στους νάρθηκες λειτουργούσε το κρυφό σχολειό. Στον τοίχο δε του νάρθηκα, που ήταν και τοίχος του κυρίως ναού, εκεί οι ζωγράφοι ζωγράφισαν τις φοβερές εικόνες της κολάσεως. Εκεί έβλεπε κανείς τι θα υποφέρουν στον άλλο κόσμο οι αμετανόητοι αμαρτωλοί, αυτοί που βλαστημούν το Θεό, αυτοί που ορκίζονται ψέματα, αυτοί που σκοτώνουν και κλέβουν τα ξένα πράγματα και πορνεύουν και μοιχεύουν και διαπράτουν τα θανάσιμα αμαρτήματα. Τέτοιες επιγραφές βλέπει κανένας και σε μια παλιά εκκλησία της Μητροπόλεώς μας, στις Κάτω Κλεινές.
Έβλεπαν τις εικόνες αυτές οι άνθρωποι, και οι πιο αγράμματοι, και αισθάνονταν φόβο και τρόμο και μετανοούσαν για τα αμαρτήματά τους.
Ο νάρθηκας με τις ζωγραφιές του φώναζε: Μετανοείτε, αμαρτωλοί, πλησιάζει η οργή του Θεού!
***
Αυτός ήταν ο προορισμός του νάρθηκα στην αρχαία Εκκλησία. Σήμερα; Κανένας έλεγχος δεν γίνεται και ο πιο άπιστος τολμά και μπαίνει μέσα στο ναό, και κανένας δεν τολμά να του πει «αλτ!». Αλλοίμονον, η Εκκλησία μας κατήντησε αμπέλι ξέφραγο. Υπεύθυνοι είμαστε προπαντός εμείς οι κληρικοί, ιερείς και επίσκοποι. Θεέ μου, ελέησέ μας τους αμαρτωλούς!

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΝΑΟΣ» ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ