Ένα από τα όμορφα θεάματα της φύσεως είναι η αυγή. Λίγο πριν να βγεί ο ήλιος το μέρος της ανατολής παίρνει ένα υπέροχο χρώμα. Γλυκοχαράζει. Όλη η φύση ξυπνάει. Ο πετεινός είναι το πρώτο πουλί που σαλπίζει το εγερτήριο. Ποιηταί ύμνησαν, ζωγράφοι ζωγράφισαν το γλυκοχάραμα.

Άνθρωποι που ζούν ακόμα στην ειδωλολατρία τόσο πολύ εντυπωσιάζονται από το θέαμα της ανατολής του ηλίου, ώστε λατρεύουν τον ήλιο σαν Θεό, και την ώρα που βγαίνει ο ήλιος το θεωρούν αμαρτία να κοιμούνται. Ο αρχηγός της φυλής των αγρίων ειδωλολατρών μόλις ανατέλλει ο ήλιος ειδοποιεί και μαζεύονται όλοι. Και όταν χτυπήσει το τύμπανο, γονατίζουν και κάνουν την προσευχή τους στον ήλιο που τον έχουν για θεό. Δυστυχισμένοι άνθρωποι που ζουν στα σκοτάδια της ειδωλολατρίας!

Εμείς οι χριστιανοί θα έπρεπε να φαινόμαστε πολύ ανώτεροι από τους αγρίους. Θα έπρεπε να σηκωνόμαστε το πρωί και πρίν αρχίσουμε την καθημερινή δουλειά να ευχαριστούμε και να δοξάζουμε τον αληθινό Θεό που μας φύλαξε τη νύχτα και μας χάρισε μια καινούργια μέρα. Αλλά δυστυχώς! Πόσο λυπηρό είναι το ότι δεν αρχίζει η μέρα με προσευχή, αλλά με βρισιές και βλαστήμιες! Δεν είμαστε λοιπόν χειρότεροι από τους αγρίους; Εκείνοι επιτέλους αυτό που πιστεύουν δεν το βρίζουν, το τιμούν και το δοξάζουν. Ενώ εμείς, που έχουμε την αληθινή θρησκεία, καμία ευλάβεια δεν δείχνουμε στο θεό. Έτσι, χωρίς έννοια Θεού, περνούν οι μέρες και οι νύχτες της ζωής μας.

***

Η Εκκλησία, που θέλει τα παιδιά της να μην ξεχνούν ποτέ το ιερό καθήκον της προσευχής, όρισε όπως είδαμε, ώρες που καλεί τους Χριστιανούς σε προσευχή. Μία δε από αυτές τις ώρες είναι και ο όρθρος. Ο όρθρος είναι η ακολουθία που έρχεται μετά το μεσονύκτιο.

Μια ψυχή που αγαπάει ο Θεός ευχαριστιέται να σηκώνεται πρωί, να προσεύχεται και να λέει ότι αισθανόταν και έλεγε ο προφήτης: « Έκ νυκτός ορθρίζει το πνεύμα μου προς σε, ο Θεός, διότι φώς στα προστάγματα σου επί της γής». Θεέ μου, πριν βγει ακόμα ο ήλιος ξυπνώ και σε θυμάμαι τα λόγια σου είναι φώς. Η ακολουθία του όρθρου αρχίζει με την δοξολογία της Αγίας Τριάδος. Ο ιερεύς φοράει το πετραχίλι, στέκεται μπροστά στην αγία τράπεζα και λέει μεγαλοφώνως: « Δόξα την αγία και ομοούσιω και ζωοποιώ και αδιαιρέτω Τριάδι πάντοτε, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων»

Τα κυριότερα σημεία της ιεράς ακολουθίας του όρθρου είναι τα εξής.

1. Μετά τη δοξολογία της Αγίας Τριάδος διαβάζεται καθαρά και με κατάνυξι ο εξάψαλμος. Λέγεται δε εξάψαλμος, γιατί είναι έξι ψαλμοί του Δαυίδ, ο 3ος, ο 37ος , ο 62ος , ο 87ος ο 102ος και ο 142ος . Ο πρώτος ψαλμός που διαβάζεται είναι ο 3ος . Η αρχή του είναι: «Κύριε, τι επληθύνθησαν οι θλίβοντες με; Πολλοί επανίστανται επ’ εμέ» Την ώρα που διαβάζεται ο εξάψαλμος οι εκκλησιαζόμενοι πρέπει να στέκονται όρθιοι και να παρακολουθούν με πολλή ευλάβεια.

2. Μετά τον εξάψαλμο ακολουθεί η μεγάλη συναπτή, δηλαδή μια σειρά από αιτήσεις. Η συναπτή αρχίζει με το «Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν». Μετά ψάλλονται διάφοροι ύμνοι και τροπάρια.

3. Ύστερα διαβάζεται το Ευαγγέλιο που λέγεται εωθινό. Λέγεται έτσι, γιατί διαβάζεται το πρωί. Ο ιερεύς στέκεται δεξιά από την αγία τράπεζα για να θυμίζει στον άγγελο που την νύχτα της αναστάσεως στάθηκε στον τάφο του Χριστού και κήρυξε την ανάσταση. Το εωθινό Ευαγγέλιο πάντοτε μιλάει για την ανάσταση του Χριστού. Είναι δε τα εωθινά Ευαγγέλια ένδεκα. Δηλαδή ένδεκα εκλεκτές περικοπές παρμένες από τους τέσσερις ευαγγελιστάς.

4. Μετά το εωθινό Ευαγγέλιο ο ψάλτης λέει το «Ανάστασιν Χριστού θεασάμενοι», και κατόπιν τον 50ο ψαλμό, που λέγεται ψαλμός της μετάνοιας. Με τον ψαλμό αυτό, το γνωστό σε όλους «Ελέησόν με, ο Θεός…»,ζητάμε συγχώρηση για τις αμαρτίες μας. Ο ιερεύς, ενώ ψάλλεται ο ψαλμός, κρατώντας το Ευαγγέλιο βγαίνει από το ιερό βήμα και οι πιστοί ασπάζονται το Ευαγγέλιο.

5. Ύστερα μνημονεύονται οι άγιοι και ψάλλεται η 9η ωδή του κανόνος. Ο κανών είναι ένας ύμνος προς τιμήν της εορτής και αποτελείται από 9 ωδές. Κάθε ωδή αποτελείται από τρία και περισσότερα τροπάρια. Το πρώτο υμνεί πάντοτε το Χριστό, το δε τελευταίο είναι προς τιμήν της υπεραγίας Θεοτόκου. Οι κανόνες είναι γνωστοί από τις καταβασίες, δηλαδή τα πρώτα τροπάρια των ωδών, που αλλάζουν ανάλογα με τις γιορτές.

6. Μετά ψάλλονται τα εξαποστειλάρια και εν συνεχεία οι αίνοι , που είναι στίχοι από τους ψαλμούς του Δαυίδ. «Αινείτε τον Κύριον εκ των ουρανών, αινείτε αυτόν εν τοις υψίστοις». Συνδέονται δε οι αίνοι με τροπάρια σχετικά με την εορτή της ημέρας. Στο τέλος των αίνων ψάλλεται το δοξαστικό, μετά το δοξαστικό η δοξολογία και τέλος γίνεται η απόλυσις.

***

Ο όρθρος είναι μία από τις ωραιότερες ακολουθίες της αγίας μας Εκκλησίας. Εκείνο δε που διακρίνει τον όρθρο από τις άλλες ακολουθίες είναι η ποικιλία. Δεν λέγονται πάντοτε τα ίδια. Ιδίως δε ωραιότατες είναι οι καταβασίες. Οι σπουδαιότερες από αυτές είναι οι εξής:

1. Της υψώσεως του τιμίου σταυρού. Ψάλλονται την 1η και από τις 6 έως 13 Αυγούστου, καθώς και από 24 Αυγούστου μέχρι 21 Σεπτεμβρίου. Η πρώτη ωδή είναι: «Σταυρόν χαράξας Μωσής…».

2. Της Θεοτόκου. Ψάλλονται στις 14 Αυγούστου, από 22 Σεπτεμβρίου μέχρι 20 Νοεμβρίου, από 10 Φεβρουαρίου μέχρι που αρχίζει το Τριώδιο, καθώς και τις τρεις Κυριακές των νηστειών β΄, δ΄ και ε΄ στις 25 Μαρτίου, και από την Κυριακή των αγίων πάντων μέχρι 26 Ιουλίου. Η πρώτη ωδή είναι: «Ανοίξω το στόμα μου και πληρωθήσεται Πνεύματος…».

3. Της κοιμήσεως της Θεοτόκου. Ψάλλονται από τις 15 μέχρι τις 23 Αυγούστου. Η πρώτη ωδή: «Πεποικιλμένη τη θεία δόξη…».

4. Της Χριστού γεννήσεως. Ψάλλονται από 21 Νοεμβρίου μέχρι 25 Δεκεμβρίου. Η πρώτη ωδή:

«Χριστός γεννάται, δοξάσατε. Χριστός εξ ουρανών απαντήσατε. Χριστός επί γης υψώθητε. Άσατε τω Κυρίω πάσα η γη και εν ευφροσύνη ανυμνήσατε, λαοί, ότι δεδόξασται».

5. Των Φώτων. Ψάλλονται από 1 έως 6 Ιανουαρίου. Η πρώτη ωδή: «Βυθού ανεκάλυψε πυθμένα…».

6. Της Υπαπαντής. Ψάλλονται από 15 Ιανουαρίου μέχρι 9 Φεβρουαρίου. Η πρώτη ωδή τους: «Χέρσον αβυσσοτόκον πέδον ήλιος…».

7. Της λαμπροφόρου Αναστάσεως. Η πρώτη ωδή:

«Αναστάσεως ημέρα, λαμπρυνθώμεν, λαοί. Πάσχα Κυρίου, Πάσχα εκ γαρ θανάτου προς ζωήν και εκ γης προς ουρανόν Χριστός ο Θεός ημάς διεβίβασεν επινίκιον άδοντας».

8. Της Αναλήψεως και της Πεντηκοστής: Η πρώτη ωδή:

«Πόντω εκάλυψε Φαραώ συν άρμασιν ο συντρίβων πολέμους εν υψηλώ βραχίονι, άσωμεν αυτώ, ότι δεδόξασται».

Έξοχα ποιητικά δημιουργήματα είναι και τα 11 εξαποστειλάρια καθώς και τα 11 εωθινά δοξαστικά του όρθρου, που αναφέρονται στις εμφανίσεις του αναστάντος Κυρίου και υμνούν το μέγα γεγονός της αναστάσεως.

***

Πράγματι η Εκκλησία με τις ιερές ακολουθίες είναι σχολείο ουράνιο, και μακάριοι όσοι φοιτούν σ’ αυτό! Διδάσκονται, φωτίζονται, εμπνέονται και λυτρώνονται από τις κακίες και τα πάθη.

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΝΑΟΣ» ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ