Είδαμε, αγαπητοί μου, είδαμε στα προηγούμενα άρθρα ότι ο ναός τα παλιά χρόνια δεν ήταν μόνο κέντρο λατρείας του Θεού, αλλά και κέντρο μιας αξιοθαύμαστης δράσεως κοινωνικής και φιλανθρωπικής. Προσθέτουμε τώρα: και εκπαιδευτικής. Δίπλα στην εκκλησία ήταν χτισμένο και ένα κτίριο που χρησίμευε για σχολή.
Η Εκκλησία κατηχούσε τα παιδιά της στο δρόμο του Θεού και τους μάθαινε τα ιερά γράμματα. Σαν αλφαβητάριο χρησίμευε το Ψαλτήρι και το Οχτωήχι. Παιδιά που πήγαιναν στις σχολές αυτές μάθαιναν ψαλμούς, ύμνους, κοντάκια και απολυτίκια και τα θυμούνταν μέχρι τα βαθειά γεράματα. Ο ιερεύς την εποχή εκείνη ήταν και ο δάσκαλος των παιδιών της ενορίας. Από το σχολειό στην εκκλησιά και από την εκκλησιά στο σχολειό. Σχολειό και εκκλησιά ήταν ένα πράγμα. Τα παιδιά, που για το φόβο των Τούρκων πήγαιναν νύχτα στο σχολειό αυτό, έψελναν:
«Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου να περπατώ, να πηγαίνω στο σχολειό,
να μαθαίνω γράμματα, γράμματα σπουδάγματα, του Θεού τα πράγματα».
***
Σε μερικά μέρη, σε πόλεις και έδρες επισκοπών όπου υπήρχαν ζηλωταί επίσκοποι, εκεί ιδρύονταν και μεγαλύτερες σχολές και οι μαθηταί μάθαιναν περισσότερα γράμματα και μορφώνονταν θρησκευτικώς και εθνικώς. Ιερωμένοι, σπουδαίοι εκκλησιαστικοί άνδρες γεμάτοι πίστη και ενθουσιασμό, πατριώτες και ανιδιοτελείς, διηύθυναν τις σχολές αυτές που εξελίχθηκαν σε σπουδαία κέντρα μορφώσεως των Ελληνοπαίδων.
Θρησκεία και παιδεία, πίστις και πατρίς ήταν τότε ενωμένα. Και όποιος τολμούσε να χωρίσει την παιδεία και την πατρίδα από τη θρησκεία, εθεωρείτο προδότης. Στις 14 Σεπτεμβρίου, εορτή της υψώσεως του τιμίου σταυρού, άρχιζαν τα μαθήματα στα σχολεία και οι μαθηταί έκαναν το σταυρό τους και έλεγαν: «Σταυρέ, βοήθησέ μας». Οι γονείς είχαν πλήρη εμπιστοσύνη στους δασκάλους και τους ιερείς, έβλεπαν δε την ηθική και πνευματική πρόοδο των παιδιών τους και χαίρονταν. Χαρά τους μεγάλη ήταν να βλέπουν το παιδί τους δίπλα στο αναλόγι, κοντά στους ψαλτάδες, βοηθό του παπά. Εάν δε περνούσε και ο δεσπότης και έκανε το παιδί τους αναγνώστη, τότε η χαρά των γονέων ήταν απερίγραπτη. Χαίρονταν ν’ ακούνε το παιδί τους να διαβάζει τον Απόστολο και να ζει μια ζωή χριστιανική.
Τέτοια ήταν όλα τα σχολεία της αρχαίας εποχής που διατελούσαν κάτω από την επίδραση της Εκκλησίας. Τέτοια σχολεία είχε υπ’ όψη του κι ο άγιος Κοσμάς, όταν έλεγε ότι όποιος χτίζει σχολειό ανοίγει εκκλησία. Από τέτοια σχολεία βγήκαν μάρτυρες και ομολογηταί της πίστεώς μας, άντρες και γυναίκες, βγήκαν οι ήρωες του 1821 που υπηρέτησαν πιστά και δόξασαν την πατρίδα. Το «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» ήταν το ιερό τους σύνθημα.
Έτσι ήταν τα σχολειά τα παλιά εκείνα χρόνια. Αλλ’ όταν κατόπιν ο τόπος μας απελευθερώθηκε απ’ τη σκλαβιά των Τούρκων, ήρθαν χρόνια απιστίας και διαφθοράς. Άνθρωποι, που πήγαιναν έξω και σπούδαζαν στη Δύση και ρουφούσαν όλη την απιστία και διαφθορά, γύριζαν στην πατρίδα σαν λόγιοι και επιστήμονες και με τα λόγια και τα έργα τους έσπερναν στο καθαρό χωράφι της πατρίδος τα ζιζάνια της απιστίας και διαφθοράς. ―Τώρα πια που ελευθερωθήκαμε, έλεγαν οι κύριοι αυτοί, δεν χρειαζόμαστε παπάδες, κατηχητάς και δασκάλους, θέλουμε μια εκπαίδευση ανεξάρτητη από την επιρροή της θρησκείας… Οι άνθρωποι αυτοί σκόρπισαν τόση απιστία, ώστε, και σ’ όσα σχολεία διδάσκονται ακόμη θρησκευτικά μαθήματα, η πίστις έχει κρυώσει και οι ευσεβείς διδάσκαλοι και καθηγηταί που τολμούν να διδάσκουν για το Χριστό εμπαίζονται από τους μαθητάς και τις μαθήτριες. Η μπάλα, οι χοροί, τα πάρτυ, το σεξ, ο κινηματογράφος και τα θέατρα έγιναν τα νέα είδωλα που προσκυνούν οι νέοι μας.
Από τέτοια σχολεία βγαίνουν παιδιά που διαπράττουν δημόσιες ασχημίες και είναι έτοιμα να διαπράξουν τα μεγαλύτερα εγκλήματα. Και γιατί όχι; Φόβος Θεού δεν υπάρχει πια στις καρδιές. Αγάπη προς τον άνθρωπο δεν υφίσταται. Ο σεβασμός προς τους μεγαλυτέρους εξαφανίστηκε. Η πατρίδα κινδυνεύει. Αυτά είναι τα αποτελέσματα μιας παιδείας που καθημερινώς διώχνει το Χριστό απ’ τα σχολεία. Στα προαύλια των σχολείων, και αυτών ακόμη των δημοτικών, ακούγονται αισχρολογίες και βλαστήμιες, και οι διδάσκαλοι δεν τολμούν να πουν τίποτε. Γενιά αναρχικών ανθρώπων έρχεται στην εξουσία, για να γκρεμίσει ό,τι όσιο και ιερό λάτρευσαν γενεές γενεών.
Μπρος στην αθλία αυτή κατάσταση η Εκκλησία αποφάσισε ν’ αμυνθεί. Ίδρυσε τα λεγόμενα κατηχητικά σχολεία, που μοιάζουν κατά κάποιο τρόπο με τα κρυφά σχολειά της τουρκοκρατίας. Όπως σ’ εκείνα διδάσκονταν τα Ελληνόπουλα την πίστη στο Θεό και την αγάπη στην πατρίδα, έτσι και στα κατηχητικά σχολεία τα παιδιά διδάσκονται να σέβονται το Θεό και ν’ αγαπούν την πατρίδα και μαθαίνουν όμορφα χριστιανικά τραγούδια. Και όπου υπάρχουν ζηλωταί εφημέριοι, κατηχηταί και κατηχήτριες, τα κατηχητικά σχολεία έχουν να παρουσιάσουν λαμπρά αποτελέσματα. Νέοι και νέες έχουν κρατηθεί από τον κατήφορο της απιστίας και διαφθοράς και δοξάζουν το Θεό και αποτελούν ελπίδα για το αύριο.
Τα κατηχητικά σχολεία λειτουργούν μέσα στους ιερούς ναούς. Αλλ’ η πείρα των κατηχητών και κατηχητριών απέδειξε, ότι μέσα στους ιερούς ναούς δεν μπορούν να λειτουργήσουν όπως πρέπει. Γιατί ο ιερός ναός είναι τόπος δημοσίας λατρείας. Στις μεγαλύτερες δε ενορίες συχνές είναι οι βαφτίσεις, οι γάμοι και οι κηδείες, που δεν αφήνουν χρόνο για το κατηχητικό σχολείο. Γι’ αυτούς τους λόγους αποφασίστηκε, δίπλα στην εκκλησία να χτιστή ειδικό κτίριο, το λεγόμενο ενοριακό κέντρο.
Το ενοριακό κέντρο έχει σκοπό να εξυπηρετήσει τις κατηχητικές ανάγκες κάθε ενορίας. Επίσης ένα μικρό του δωμάτιο χρησιμεύει σαν ξενώνας, κι ένα άλλο σαν εξομολογητήριο. Μέσα δε στο ενοριακό κέντρο υπάρχει και μια δανειστική βιβλιοθήκη για τα παιδιά και τους μεγάλους. Στα ενοριακά κέντρα συγκεντρώνονται, εκτός από τα παιδιά για το κατηχητικό μάθημα, άντρες και γυναίκες, γίνονται κύκλοι μελέτης Αγίας Γραφής, προβάλλονται κινηματογραφικές ταινίες, και παίζονται σύντομα θεατρικά έργα με εποικοδομητικό πάντοτε περιεχόμενο.
Σπουδαία, λοιπόν, είναι η αποστολή των ενοριακών κέντρων. Τα ενοριακά κέντρα έρχονται να ξαναζωντανέψουν στη μνήμη των νεωτέρων χριστιανών την ένδοξη εποχή της Εκκλησίας, όταν, όπως είδαμε, δίπλα στην εκκλησία υπήρχαν ξενώνες και βιβλιοθήκες και σχολεία και άλλα ευαγή ιδρύματα.
Ενοριακά κέντρα επί των ημερών της επισκοπικής μου διακονίας ιδρύθηκαν χάρις στη δραστηριότητα των ιερέων στα εξής χωριά: 1) Αγία Παρασκευή, 2) Άγιος Βαρθολομαίος, 3) Άγιος Γερμανός, 4) Αμμοχώριον, 5) Αρμενοχώριον, 6) Ιτέα, 7) Ν. Καύκασος, 8) Μεσονήσιον, 9) Νίκη, 10) Παπαγιάννη, 11) Πολυπλάτανος, 12) Πέρασμα, 13) Σιταριά, 14) Σκοπιά, 15) Τροπαιούχος, 16) Φλάμπουρον, 17) Άγιος Παντελεήμονας, 18) Αντίγονος, 19) Βεγόρα, 20) Κλειδίον, 21) Λακκιά, 22) Μανιάκιον, 23) Πέτραι, 24) Φιλώτας, 25) Άρδασσα, 26) Γαλάτεια, 27) Δροσερόν, 28) Άγιος Στέφανος Πτολεμαΐδας, 29) Περδίκκας, και 30) Προάστιον.
Είθε και στις υπόλοιπες ενορίες που έχουν πληθυσμό πάνω από διακόσιους κατοίκους να χτιστούν ενοριακά κέντρα προς δόξαν Χριστού.


«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΝΑΟΣ» ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ