Ο Κύριος, αγαπητοί μου, είπε: «Ο πιστεύσας και βαπτισθείς σωθήσεται, ο δε απιστήσας κατακριθήσεται» (Μαρκ. 16, 16). Όποιος, δηλαδή, πιστεύσει και βαπτισθεί, θα σωθεί, αλλ’ όποιος δεν πιστεύσει θα καταδικασθεί. Καθώς βλέπετε, δυο πράγματα χρειάζονται για την σωτηρία μας: το ένα είναι η πίστις, το άλλο είναι η βάπτισις. Προηγείται η πίστης, ακολουθεί η βάπτισις.
Γι’ αυτό βλέπουμε στην αρχαία εποχή, πως κανένας δεν βαπτιζόταν αν προηγουμένως δε εκατηχείτο. Έπρεπε να διδαχθεί καλά τι πρέπει να πιστεύει και να κάνει σαν χριστιανός. Και αφού ομολογούσε φανερά πως πιστεύει στο Χριστό και είναι πρόθυμος για την πίστη αυτή και το αίμα του να χύση, τότε βαπτιζόταν.

***
Xωρίς κατήχηση κανένας δεν βαπτιζόταν. Και αυτοί που βαπτίζονταν δεν ήταν νήπια, που δεν καταλαβαίνουν τίποτα, αλλ’ ήταν σε ηλικία που μπορούσαν ν’ ακούσουν και να καταλάβουν. Στον καιρό των διωγμών η βάπτισης γινόταν σε μέρη ερημικά, εκεί όπου υπήρχαν πηγές, λίμνες και ποτάμια. Μυστική ήταν η βάπτισίς τους. Λίγα πρόσωπα ήταν παρόντα.
Όταν σταμάτησαν οι διωγμοί εναντίον των χριστιανών και άρχισαν να χτίζονται ναοί, τότε η βάπτισις δεν γινόταν μυστικά, αλλά φανερά. Φανερά γινόταν η κατήχησης και φανερά η βάπτισις. Η μέρα δε που γινόταν η βάπτισις ήταν μέρα που προκαλούσε γενική χαρά. Όση χαρά σήμερα αισθάνονται οι άνθρωποι τη μέρα που γίνεται γάμος, τόση και μεγαλύτερη χαρά αισθανόντουσαν τότε τη μέρα της βαπτίσεως. Και ο γάμος είναι μυστήριο, αλλά η βάπτισις είναι μυστήριο ανώτερο από το γάμο. Αν κανένας δεν τελέσει γάμο στη ζωή του, αλλ’ αποφασίσει να ζήση μια αγνή και καθαρή ζωή, αφοσιωμένη στο Χριστό, αυτός όχι μονάχα δεν χάνει, αλλά βρίσκεται σε ανώτερο πνευματικό επίπεδο και κερδίζει τον παράδεισο. Χωρίς γάμο σώζεται ο άνθρωπος, αλλά χωρίς βάπτιση δεν σώζεται. Η βάπτισις είναι το πρώτο και το αναγκαιότερο από όλα τα μυστήρια. Όπως λένε οι πατέρες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας, η βάπτισις είναι η θύρα, η πόρτα, απ’ όπου μπαίνει ο άνθρωπος στην Εκκλησία.
Γι’ αυτό με μεγάλη επισημότητα γινόταν το μυστήριο του βαπτίσματος. Σαν ημέρα δε βαπτίσεως όριζαν συνήθως κάποια απ’ τις μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης, και μάλιστα τα Χριστούγεννα, τα Θεοφάνεια, την Πεντηκοστή και προπαντός τη γιορτή της Αναστάσεως του Κυρίου.
Αυτοί που ήταν έτοιμοι να βαπτισθούν ερχόντουσαν νωρίς στην εκκλησία έμεναν για τελευταία φορά στη θέση των κατηχούμενων, και από κει οδηγούνταν στη βάπτιση. Που βαπτιζόντουσαν; Μέσα σε κολυμβήθρες; Όχι. Τότε δεν υπήρχαν κολυμβήθρες. Αλλά μέσα ή δίπλα στην εκκλησία υπήρχαν τα λεγόμενα βαπτιστήρια. Ήταν ιδιαίτερα κτίσματα. Άνοιγαν βαθύ λάκκο στο δάπεδο στο ανάστημα περίπου του ανθρώπου· λάκκο που κατέβαινε κανένας κάτω με σκαλοπάτια· λάκκο που συνήθως είχε το σχήμα του σταυρού. Αυτό ήταν το βαπτιστήριο. Το γέμιζαν νερό και σ’ αυτό κατέβαινε αυτός που επρόκειτο να βαπτισθεί. Ο ιερεύς στεκόταν σε μια κολώνα που ήταν στη μέση του βαπτιστηρίου και από εκεί συνήθως βάπτιζε.
Όταν οι βαπτιζόμενοι έβγαιναν απ’ τα νερά του βαπτιστηρίου, ντύνονταν μ’ άσπρη φορεσιά, που τη φορούσαν όλη την πρώτη εβδομάδα κι ήταν γεμάτοι χαρά. Η άσπρη φορεσιά σήμαινε πως ο άνθρωπος προτού να βαπτισθεί είναι ψυχή μαύρη σαν αράπης, γιατί φέρνει πάνω του αμαρτίες. Ναι, σαν αράπης είνε ο άνθρωπος πριν να βαπτισθεί. Αλλ’ όταν βγαίνει, είνε άσπρος σαν το χιόνι. Πετάει από πάνω του το βρωμερό ρούχο της αμαρτίας και ντύνεται το καινούριο και καθαρό ρούχο της νέας, της χριστιανικής ζωής. αποβάλλει το σατανά, ντύνεται το Χριστό. Γι’ αυτό και στη βάπτιση ψάλλεται το «Όσοι εις Χριστόν εβαπτίσθητε, Χριστόν ενεδύσασθε». Και ο ωραίος αυτός ύμνος, λόγια θεόπνευστα του αποστόλου Παύλου (Ρωμ. 6, 3· Γαλ. 3, 27), εξακολουθεί να ψάλλεται και τώρα, αλλά λίγοι ξέρουν την αιτία για την οποία ψάλλεται.
***
Τέτοια βαπτιστήρια δεν υπάρχουν σήμερα. Σώζονται μονάχα μερικά σε πολύ αρχαίες εκκλησίες. Ένα ή δύο στην Ιταλία, ένα στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινουπόλεως και ένα άλλο εδώ στην Ελλάδα. Βρίσκεται σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου πελάγους, στην Πάρο, στην ιδιαιτέρα μου πατρίδα. Βρίσκεται χτισμένο μέσα σ’ ένα ωραιότατο ναό, που χτίστηκε τον 5ον αιώνα μ.Χ. Ο ναός αυτός είναι η περίφημη Εκατονταπυλιανή της Πάρου. Γιορτάζει στην εορτή της κοιμήσεως της Θεοτόκου και χιλιάδες κόσμος πηγαίνει στη γιορτή της. Όσοι πηγαίνουν στην Εκατονταπυλιανή, επισκέπτονται και το βαπτιστήριο της αρχαίας αυτής εκκλησίας, που ’ναι χτισμένο στο δεξιό μέρος.
Είναι ολόκληρο κτίσμα. Έχει σχήμα μεγάλου σταυρού, πράγμα που φανερώνει πως στην αρχαία εποχή βαπτιζόντουσαν πολλοί μαζί την ίδια μέρα. Ο επισκέπτης που για πρώτη φορά βλέπει το βαπτιστήριο συγκινείται. Έρχεται στη σκέψη του η αρχαία εκείνη ένδοξη εποχή της Εκκλησίας, που οι άνθρωποι βαπτιζόντουσαν σε μεγάλη ηλικία και είχαν συναίσθηση τι γινόταν. Ήταν χριστιανοί με συνείδηση και συναίσθηση. Ήξεραν σε ποιον πιστεύουν και τι ιερές υποχρεώσεις είχαν απ’ την ώρα που βαπτιζόντουσαν.
Ενώ σήμερα; Αλλοίμονο! Καμιά συναίσθησης για το ιερό μυστήριο. Βέβαια απ’ τα βρέφη που βαπτίζονται σήμερα δεν περιμένει κανένας καμιά συναίσθηση. Κανένας από μας που βαπτιστήκαμε σε νηπιακή ηλικία δεν θυμάται τη βάπτισή του. Ακούει μονάχα τους γονείς του να λένε πως όταν ήταν μικρός τον πήραν και τον βάπτισαν και ο νονός που τον δέχθηκε απ’ την κολυμβήθρα ήταν ο τάδε άνθρωπος.
Η Εκκλησία μας δέχθηκε να βαπτίζονται και τα νήπια, αλλά με έναν όρο: να υπάρχει ανάδοχος, νονός. Χωρίς νονό βάπτισις δεν γίνεται. Ο νονός που παρίσταται στη βάπτιση δεν παρίσταται τυπικά, αλλ’ η παρουσία του έχει μεγάλη σημασία. Είναι σαν να λέει: Χριστέ, σ’ ευχαριστώ και σε δοξάζω που μ’ αξίωσες κι’ εμένα τον ανάξιο να δεχθώ μέσ’ απ’ τα νερά της κολυμπήθρας ένα δικό σου παιδί. Το παιδί αυτό λόγω της ηλικίας του δεν γνωρίζει τίποτε. Δεν ξέρει το όνομά σου, το γλυκύτερο όνομα που υπάρχει στον κόσμο. Δεν ξέρει τις εντολές σου, το θέλημά σου το άγιο. Εγώ, Χριστέ, αναλαμβάνω να το διδάξω, να μάθει ν’ αγαπάει εσένα παραπάνω απ’ όλα και να γίνει ένας ζωντανός χριστιανός. Βαρύ είναι το έργο που αναλαμβάνω, αλλά συ, Χριστέ, που αγάπησες τα παιδιά, βοήθησέ με να μη σκανδαλίσω το παιδί, αλλά να το σώσω με τη διδασκαλία και το παράδειγμά μου…
Ποιος ή ποια από κείνους που βαπτίζουν σήμερα παιδιά σκέπτονται έτσι; Δυστυχώς το ιερό μυστήριο της βαπτίσεως έχει καταντήσει για τους πολλούς κοσμικό γεγονός. Πρέπει να κλάψουμε για το κατάντημά μας. Αχ και να ξαναρχόντουσαν τα χρόνια εκείνα που οι άνθρωποι βαπτιζόντουσαν σε μεγάλη ηλικία!
Η ιερά μας Μητρόπολις, για να διδάξει γονείς και αναδόχους την τεραστία ευθύνη που έχουν, μοιράζει τη μέρα της βαπτίσεως ένα έντυπο γράμμα.

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΝΑΟΣ» ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ