Συνεχίζουμε, αγαπητοί μου, συνεχίζουμε την περιγραφή του ορθόδοξου ναού. Γιατί είναι ανάγκη οι χριστιανοί μας να μάθουν κάθε τι που γίνεται στην Εκκλησία μας. Στις προηγούμενες ομιλίες μας είδαμε τι υπήρχε έξω απ’ την εκκλησία, στο προαύλιο. Είδαμε κατόπιν το νάρθηκα, που ονομάζεται και πρόναος, τι σημασία έχει. Μπήκαμε εν συνεχεία στο ναό. Είδαμε το μέρος που πρέπει να στέκονται οι άντρες, το μέρος που πρέπει να στέκονται οι γυναίκες, το γυναικωνίτη. Είδαμε τον άμβωνα. Είδαμε το δεσποτικό. Εξηγήσαμε τη σημασία τους. Και τώρα προχωρούμε προς το μέρος εκείνο, που είναι το πιο ιερό και άγιο μέρος του ναού. Είναι το ιερό βήμα.



Στην αρχαία Εκκλησία το ιερό βήμα χωριζόταν απ’ τον υπόλοιπο ναό με κιγκλίδωμα. Και ήταν το ιερό πάντοτε στραμμένο προς την ανατολή. Απ’ την ανατολή βγαίνει ο ήλιος, που είναι η πιο ωραία εικόνα του πνευματικού ήλιου, του Χριστού, που ήρθε να φωτίσει τον κόσμο. «Δόξα σοι τω δείξαντι το φως». Και προς την ανατολή πρέπει να στρεφόμαστε και να κάνουμε την προσευχή μας, εκτός μόνο αν βρεθούμε σε ξένα μέρη, μέσα σε δάση ή ερημιές, και δεν μπορούμε να διακρίνουμε που είναι η ανατολή. Στις περιπτώσεις αυτές προσευχόμαστε αδιακρίτως. Αλλ’ οι ναοί απ’ την αρχαία εποχή ήταν χτισμένοι να βλέπουν προς την ανατολή. Οι παπικοί δεν δίνουν μεγάλη σημασία σ’ αυτό. Αλλ’ εμείς οι ορθόδοξοι τηρούμε και σ’ αυτό την ιερά παράδοση. Προς ανατολάς χτίζεται το ιερό βήμα των ναών.
Το ιερό βήμα είναι για το ιερατείο. Στην αρχαία εποχή στην κόγχη του ιερού βήματος, εκεί όπου εμείς σήμερα τοποθετούμε τον Εσταυρωμένο, υπήρχε το λεγόμενο σύνθρονο. Τι θα πει σύνθρονο; Ήταν σ’ όλο το ημικύκλιο της κόγχης χτισμένα καθίσματα, θρόνοι, που ήταν προορισμένοι για το ιερατείο. Στο μεσαίο θρόνο, που κάπως διακρινόταν από τους άλλους, καθόταν ο επίσκοπος, και δεξιά και αριστερά του κάθονταν στους θρόνους οι πρεσβύτεροι. Ήταν η άγια εποχή, που η υπερηφάνεια δεν ξεχώριζε επισκόπους και ιερείς, αλλά επίσκοποι και πρεσβύτεροι, ταπεινοί και ενωμένοι, συναντώντο στο σύνθρονο σαν υπηρέτες του Χριστού. Αυτό δεν σήμαινε αναρχία. Γιατί οι πρεσβύτεροι γνώριζαν τον επίσκοπό τους σαν προκαθήμενο, σαν προϊστάμενο της αδελφότητος, και δεν έκαναν τίποτα χωρίς τη δική του έγκριση.
Ο δεσποτικός θρόνος, για τον οποίο μιλήσαμε στην προηγούμενη ομιλία, στην αρχαία εποχή βρισκόταν μέσα στο ιερό βήμα, όχι απομονωμένος, αλλά ανάμεσα σε άλλους θρόνους, στους θρόνους των πρεσβυτέρων. Αλλά θα ρωτήσετε: Πως έφυγε από κει ο δεσποτικός θρόνος και βρέθηκε έξω από το ιερό βήμα, στο κέντρο του ναού; Αυτό συνέβη πολύ αργότερα. Όταν το εικονοστάσι (τέμπλο) υψώθηκε και κάλυψε όλη σχεδόν την πρόσοψη του ιερού βήματος, το σύνθρονο πια δεν φαινόταν, όπως πρώτα. Τότε ο δεσποτικός θρόνος από το ιερό βήμα μεταφέρθηκε στο κέντρο. Υπήρχε δε στο κέντρο, απέναντι από τον επίσκοπο, και ο θρόνος του αυτοκράτορος. Αλλ’ όταν η Βυζαντινή αυτοκρατορία κατέρρευσε, τότε ο θρόνος του αυτοκράτορος έπαψε να υπάρχει, και έμεινε ένας και μόνο θρόνος, ο θρόνος του επισκόπου, οπότε και απέκτησε τη σημερινή του πολυτέλεια και μεγαλοπρέπεια. Μοιάζει μάλιστα με αυτοκρατορικό θρόνο και όχι με επισκοπικό θρόνο της αρχαίας εκκλησίας.
Μακάρι να ξαναγυρίζαμε στην αρχαία εποχή που υπήρχε το σύνθρονο. Αλλά για να γίνει αυτή η μεταβολή στην Εκκλησία, πρέπει να γίνει κανονικά, με απόφαση μιας πανορθοδόξου Συνόδου, γιατί αν γίνει με απόφαση μιας μόνο συνόδου, π.χ. της Εκκλησίας της Ελλάδος, θα δημιουργηθούν σκάνδαλα και φιλονικίες. Προτιμότερο, εφ’ όσον δεν πρόκειται για ζητήματα τάξεως, να μείνουν όπως είναι τα πράγματα και να ’μαστε ενωμένοι, παρά να κάνουμε μεταβολές και μεταρρυθμίσεις, που μπορεί μεν να ’ναι σύμφωνες με την ιερά παράδοση, αλλ’ όταν δεν γίνονται με τη συμφωνία όλων των ορθοδόξων λαών, μπορούν να μας χωρίσουν, όπως συνέβη με το παλαιοημερολογητικό ζήτημα.
***
Μέσα στο ιερό βήμα, στο κέντρο του, υπάρχει η αγία τράπεζα. Είναι το πιο ιερό μέρος του ιερού ναού. Είναι ο φρικτός Γολγοθάς. Στο Γολγοθά ο Χριστός πρόσφερε τον εαυτό του θυσία για τη σωτηρία του κόσμου. Στην αγία τράπεζα προσφέρεται και πάλι θυσία, στο μυστήριο της θείας ευχαριστίας. Πάνω στην αγία τράπεζα βρίσκονται τα πιο ιερά πράγματα. Βρίσκεται το ιερό Ευαγγέλιο και το άγιο δισκοπότηρο. Και τα δυο είναι η πνευματική και αθάνατη τροφή του χριστιανού. Ο λόγος του Χριστού είναι το πνευματικό ψωμί, με το οποίο τρέφονται οι πιστοί. Η θεία κοινωνία είναι ο άρτος που κατέβηκε από τον ουρανό, είναι το σώμα και το αίμα του Χριστού. Χωρίς λόγο Χριστού και χωρίς αίμα Χριστού δεν υπάρχει πνευματική ζωή. Ω Χριστέ, δος μας τον άγιο πόθο να διψάμε και να πεινάμε το λόγο σου και να κοινωνούμε τα άχραντα μυστήριά σου. Δος μας να αισθανόμαστε κ’ εμείς τη χαρά που αισθάνονταν οι άγιοι, όταν άκουγαν το λόγο σου και κοινωνούσαν τα άχραντα μυστήρια. Δος μας να αισθανθούμε βαθειά εκείνο που ψάλλει η Εκκλησία μας: «Γεύσασθε και ίδετε ότι Χριστός ο Κύριος» (Ψαλμ. 33, 9). Συ, ω Χριστέ, είσαι το γλυκύτερο πράγμα στον κόσμο. Όποιος δεν σε αισθάνθηκε, είναι δυστυχισμένος, έστω και αν κολυμπάει μέσα στα πλούτη και στα κοσμικά μεγαλεία. Από την αγία τράπεζα πηγάζει η μακαρία ζωή και ευτυχία του ανθρώπου.
Μέσα στο ιερό βήμα, προς το αριστερό μέρος του, υπάρχει η αγία πρόθεσις. Προς το δεξιό μέρος του υπάρχει το διακονικό. Και στην πρόθεση μεν υπάρχει μια μικρή κόγχη, όπου ετοιμάζονται τα τίμια δώρα για την τέλεση της θείας ευχαριστίας. Στο δε διακονικό υπάρχει το λεγόμενο σκευοφυλάκιο, δηλαδή το μέρος όπου φυλάγονται τα ιερά άμφια και τα ιερά σκεύη της εκκλησίας.
***
Το ιερό είναι τόπος φοβερός. Μόνο οι κληρικοί πρέπει να μπαίνουν, και αυτοί με ανάλογη ψυχική προετοιμασία. Σε γυναίκες δεν επιτρέπεται η είσοδος αλλ’ ούτε και σε άντρες εκτός απ’ τους αναγνώστες και νεωκόρους. Στην εποχή της Βυζαντινής αυτοκρατορίας κι αυτοί οι βασιλείς και αυτοκράτορες στέκονταν έξω από το ιερό βήμα, στον κυρίως ναό, σε ειδική θέση που λεγόταν σολέας. Μέσα στο ιερό έμπαιναν μόνο σε ορισμένες γιορτές. Κρατούσαν λαμπάδα και θυμιατό και θυμιάζοντας συνόδευαν τον πατριάρχη κατά τη μεγάλη είσοδο, όπως σήμερα κάνουν τα μικρά παιδιά. Που σήμερα μεγάλοι και ισχυροί της ημέρας να κρατήσουν λαμπάδα και με ευλάβεια να συνοδεύσουν τα άγια και να τιμούν τον βασιλέα των απάντων, τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό;
Οι ιερείς, που τους αξιώνει ο Θεός να λειτουργούν μέσα στο άγιο βήμα, πρέπει να προσέχουν πολύ. Πρέπει να λάμπει από καθαριότητα. Όλα να είναι στη θέση τους. Κανένα να μην αφήνουν να μπαίνει μέσα. Μόνο 2-3 παιδιά, που θα διακρίνονται για την ευλάβειά τους, να επιτρέπουν να μπαίνουν, να ντύνονται με την ειδική στολή των ιεροπαίδων και να βοηθούν στη θεία λειτουργία. Αλλοίμονο σ’ εκείνους τους κληρικούς και λαϊκούς που περιφρονούν το ιερό βήμα και μπαίνουν και βγαίνουν σαν να ’ναι το σπίτι τους!

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΝΑΟΣ» ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ