Στα Ευαγγέλια, αγαπητοί μου, στα Ευαγγέλια διαβάζουμε, ότι ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, όταν δίδασκε το λαό, άλλοτε μεν στεκόταν όρθιος, άλλοτε δε καθόταν, και ο λαός άκουγε είτε όρθιος είτε καθιστός. Όταν π.χ. ο Χριστός επισκέφθηκε το σπίτι των αδελφών Μάρθας και Μαρίας, η μεν Μάρθα αμέσως άρχισε τις προετοιμασίες για το τραπέζι, η δε Μαρία ήρθε και κάθισε κοντά στα πόδια του Χριστού και άκουγε το Χριστό να διδάσκει (Λουκ. 10, 39).

Γιατί τα λέμε αυτά; Γιατί υπάρχουν χριστιανοί, που κάνουν τον υπεραυστηρό, και λένε πως στην εκκλησία δεν πρέπει να υπάρχουν καθίσματα, αλλά πρέπει όλοι να στέκωνται όρθιοι. Το παράδειγμα της Μαρίας μας διδάσκει, πως κι’ όταν ο Χριστός ήταν εδώ στη γη και δίδασκε τα θεία του λόγια, άφηνε τους ακροατάς του να κάθονται. Έτσι ο λόγος του Θεού ακούγεται με άνεση. Ο ακροατής δεν στενοχωριέται από την ορθοστασία. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει, πως από την ώρα που θα μπει ο χριστιανός μέσ’ στην εκκλησία μέχρις ότου απολύσει θα κάθεται συνέχεια. Όχι.
Υπάρχουν στιγμές στις ακολουθίες, και μάλιστα στη θεία λειτουργία, που οι χριστιανοί πρέπει να σηκώνονται από τα καθίσματα και να παρακολουθούν όρθιοι. Γι’ αυτό γίνεται και η προτροπή του ιερέως «Σοφία ορθοί». Η προτροπή αυτή σημαίνει πως τη στιγμή εκείνη κανένας δεν πρέπει να κάθεται, αλλ’ όλοι να στέκονται όρθιοι και η όλη στάσις τους να είναι ευλαβής. Ορθοί στο σώμα. Ορθοί και στην ψυχή. Όχι τα κάτω, τα γήινα, αλλά τα άνω, τα ουράνια πρέπει να σκεπτόμαστε. Πόσο άσχημο πόσο ασεβές και απρεπές είναι, ενώ περνούν τα άγια, μερικοί να κάθονται και να μη θέλουν να σηκωθούν και να χαιρετίσουν με ευλάβεια το Χριστό που περνάει! Το εκκλησίασμα πρέπει να διδαχθεί απ’ τον ιερέα πότε πρέπει να κάθεται και πότε να σηκώνεται.
Τα καθίσματα της εκκλησίας δεν είναι, δεν πρέπει να είναι σαν των καφενείων και των κοσμικών κέντρων, που μπορεί να κανένας να κάθεται όπως θέλει, να ’χει το ’να πόδι πάνω στ’ άλλο, να κουβεντιάζει και να γελάει. Όχι. Ο ναός, όπως είπαμε, είναι οίκος Θεού και τα καθίσματα υπάρχουν για να κάθονται όσοι δεν μπορούν όλη την ώρα να παρακολουθήσουν όρθιοι τις ιερές ακολουθίες. Υπάρχουν γέροντες και γριές. Και άλλοι άνθρωποι, κατάκοποι από τις καθημερινές εργασίες ή εξασθενημένοι από αρρώστιες, αισθάνονται την ανάγκη κάπου ν’ ακουμπήσουν το αδύνατο και κουρασμένο κορμί τους. Φιλάνθρωπος ή Εκκλησία, έχει γι’ αυτούς τους ανθρώπους τα καθίσματα.
Ανέκαθεν η Εκκλησία είχε καθίσματα. Τα ονόμαζε στασίδια, που στην παλιά εποχή έμοιαζαν ξύλινα δεκανίκια μπηγμένα στο δάπεδο, και πάνω σ’ αυτά στηρίζονταν όσοι κουράζονταν. Τέτοιου είδους στηρίγματα υπήρχαν σε παλιά μοναστήρια. Γιατί ήθελε η εκκλησία να ξεκουράζονται οι άνθρωποι, κι αυτοί ακόμα οι ασκηταί. Η αρχαία Εκκλησία αγαπούσε την απλότητα και δεν είχε πολυτέλεια. Δυστυχώς αργότερα έγιναν και τα στασίδια αφορμή επιδείξεως. Κατασκεύαζαν στασίδια διαφορετικά απ’ τ’ άλλα, και το χειρότερο σκάλιζαν πάνω το όνομα του δωρητού, ο οποίος είχε την αξίωσιν αυτός μόνο και η οικογένειά του να το χρησιμοποιούν. Αλλοίμονο αν άλλος τολμούσε να σταθεί στο στασίδι αυτό! γίνονταν φιλονεικίες.
Μεσ’ στην εκκλησία δεν πρέπει να γίνονται διακρίσεις. Όλοι και όλες που μπαίνουν να προσευχηθούν πρέπει ν’ αφήνουν έξω απ’ την εκκλησία τα ανθρώπινα μεγαλεία, τις θέσεις, τα αξιώματα, τον πλούτο και τη δόξα, και να μπαίνουν μεσ’ στην εκκλησία σαν αμαρτωλοί, που έχουν ανάγκη απ’ το έλεος του Θεού. Να μπαίνουν όχι όπως ο φαρισαίος της παραβολής, αλλ’ όπως ο τελώνης. Πόσο λίγοι είναι εκείνοι που μιμούνται το παράδειγμα του τελώνου! Οι περισσότεροι που πηγαίνουν σήμερα στην εκκλησία, πηγαίνουν για να κάνουν την επίδειξή τους και προσπαθούν να πιάνουν θέσεις που να φαίνονται απ’ όλο το εκκλησίασμα. Επίδειξις μέσα στο ναό. Τι αμαρτία! Αλλά και οι επίτροποι που ξεχωρίζουν μερικά καθίσματα και τα προορίζουν για μερικούς που έχουν κάποια θέση, κι αυτοί αμαρτάνουν. Ας ανοίξουν την Καινή Διαθήκη και ας διαβάσουν την Επιστολή του Ιακώβου, κεφάλαιο δεύτερο. Αν – λέει ο αδελφόθεος Ιάκωβος – έρθουν στην εκκλησία δύο άνθρωποι, ένας πλούσιος ντυμένος στο μετάξι και με χρυσά δαχτυλίδια στα χέρια, και ένας φτωχός με ρούχα τρυπημένα και ακάθαρτα, προσέξτε μην πείτε στον πλούσιο, Πήγαινε κάθισε στην καλύτερη θέση, και στο φτωχό, Πήγαινε και κάθισε στην τελευταία θέση. Αυτό είναι διάκρισις που την απαγορεύει ο Θεός. Μεσ’ στην εκκλησία όλοι είναι αδελφοί. Όλοι είναι ίσοι.
***
Αλλ’ ίσως κάποιος μας πει: πολύ καλά αυτά. Αλλ’ εγώ βλέπω μεσ’ την εκκλησία να γίνεται μια διάκρισις. Εγώ βλέπω στη μέση της εκκλησίας να υπάρχει ένα στασίδι, που ’ναι ψηλότερο και πολυτελέστερο από τα άλλα. Είναι το στασίδι του επισκόπου, ο δεσποτικός θρόνος. Πως συμβιβάζεται αυτό με την απλότητα της Εκκλησίας, για την οποία μιλάτε;
Θα απαντήσουμε με συντομία. Θα μας δοθεί και άλλοτε η ευκαιρία να μιλήσουμε γι’ αυτό το θέμα και να πούμε πως βρέθηκε στη μέση του ναού ο δεσποτικός θρόνος. Τώρα αυτό μόνο λέμε. Ότι απ’ την αρχαία εποχή της Εκκλησίας στον επίσκοπο δινόταν μια θέσις εξαιρετική μέσα στον ναό. Το κάθισμά του δεν είχε την πολυτέλεια που ’χουν σήμερα οι δεσποτικοί θρόνοι. Ήταν όμως ψηλότερο από τα άλλα καθίσματα. Και αυτό όχι για κολακεία, αλλά γιατί ήθελαν να δειχθεί, πως από την ψηλή θέση ο επίσκοπος πρέπει να επιβλέπει ό, τι γίνεται μεσ’ την Εκκλησία.
Ο επίσκοπος είναι όπως ο σκοπός που φυλάει τα σύνορα. Και όπως εκείνος δεν στέκεται χαμηλά, αλλά πάνω σε ύψωμα, για να μπορεί να βλέπει γύρω του, έτσι και ο επίσκοπος πρέπει να στέκεται πνευματικώς ψηλά, και από κει, σαν από κορυφή βουνού, να βλέπει όλους και όλα. Ο επίσκοπος, όπως λέει και ένα αρχαίο βιβλίο της Εκκλησίας, είναι όπως ο πλοίαρχος. Και όπως ο πλοίαρχος στέκεται ψηλότερα από όλους, στέκεται πάνω στη γέφυρα, και από κει αγναντεύει τα πελάγη και τους ωκεανούς και κανονίζει την πορεία του πλοίου, έτσι κι ο επίσκοπος πρέπει να στέκεται ψηλά, και από τη θέση του, σαν από γέφυρα πλοίου, να παρακολουθεί όλους τους χριστιανούς που είναι μέσα στο πνευματικό αυτό πλοίο που ονομάζεται Ορθόδοξος Εκκλησία.
***
Ο δεσποτικός λοιπόν θρόνος, το δεσποτικό όπως το λέει ο λαός, που υπάρχει σε κάθε ναό, είναι μια συμβολική παράστασις που δείχνει όχι τόσο την τιμή που ανήκει στον επίσκοπο, όσο την ευθύνη που έχει για τη διοίκηση της Εκκλησίας, ακόμα δε και την υποχρέωση που έχουν όλοι όσοι βρίσκονται μέσα στο πνευματικό αυτό πλοίο που λέγεται Εκκλησία να υπακούουν στον επίσκοπο, εφ’ όσον ο επίσκοπος διδάσκει ορθοδόξως και ασκεί τα καθήκοντά του σύμφωνα με την Αγία Γραφή και την ιερά παράδοση της Εκκλησίας. Οι ναύτες υπακούουν στον πλοίαρχο, και οι χριστιανοί πρέπει να υπακούουν στον επίσκοπο. Αυτό μας διδάσκει το δεσποτικό.

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΝΑΟΣ» ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΦΛΩΡΙΝΗΣ π. ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΝΤΙΩΤΟΥ