Τα τελευταία χρόνια έμελε η χώρα μας να κατακλυσθεί από χιλιάδες μετανάστες, οι οποίοι προσδοκώντας μία καλύτερη ζωή εγκαταστάθηκαν σ’ αυτήν και όχι μόνο έγιναν γείτονές μας αλλά κάποιοι από αυτούς και συγγενείς μας εξ αγχιστείας.
Γι’ αυτό το λόγο έχουμε ξεκινήσει εδώ και καιρό από τις σελίδες του «Αντιαιρετικού» κάποια άρθρα που αφορούν την θρησκευτικότητά τους, ούτως ώστε ο αναγνώστης να έχει κάποια αντίληψη – ελάχιστη έστω – για κάποιες συμπεριφορές τους που πιθανόν να του φαίνονται ακατανόητες. Γιατί η σωστή και υπεύθυνη ενημέρωση βοηθάει στην καλή γειτνίαση και στην άρση παρεξηγήσεων που πιθανόν δημιουργηθούν λόγω διαφορετικής θρησκευτικότητας και κουλτούρας...

Πολλοί λοιπόν από τους μετανάστες κατάγονται από την «μαύρη ήπειρο» την Αφρική. Έτσι στο σημερινό μας άρθρο θα ασχοληθούμε με την κοσμολογία και ανθρωπολογία των θρησκευμάτων της Αφρικής. Μία ήπειρος στην οποία ζουν εκατοντάδες φυλές και λαοί, οι οποίοι σημειωτέον διακρίνονται για την έντονη θρησκευτικότητά τους.


Προς άρση παρεξήγησης και σύγχυσης οφείλουμε κατ’ αρχάς να τονίσουμε πως με τον όρο Αφρικανικά Θρησκεύματα εννοούνται τα θρησκευτικά αυτά μορφώματα που αναπτύχθηκαν νοτίως της Σαχάρας και όχι βέβαια στη Βόρεια Αφρική (Αίγυπτο, Λιβύη κ.λ.π.), στις χώρες δηλαδή που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα.
Το κύριο χαρακτηριστικό όλων των Αφρικανικών Θρησκευμάτων είναι, πως λόγω έλλειψης γραφής ό,τι έχει σχέση με την θρησκευτικότητα του Αφρικανού πιστού, μας έχει διασωθεί έως σήμερα μέσα από θρησκευτικές παραδόσεις ή διάφορα έθιμα, αλλά κυρίως από μύθους.
Οι Αφρικανικοί μύθοι λοιπόν που αναφέρονται στην δημιουργία του κόσμου κατά κανόνα είναι πολύ λιτοί αλλά ταυτόχρονα και οι πιο ευφάνταστοι στον κόσμο. Αναφέρονται στην δημιουργία του κόσμου από τον δημιουργό Θεό, όχι όμως με την έννοια που γνωρίζουμε εμείς ως Χριστιανοί. Δηλαδή εκ του μηδενός. Οι Αφρικανικοί μύθοι πλησιάζουν περισσότερο με τους μύθους των Αρχαίων Ελλήνων και των άλλων λαών της Μεσογείου δηλαδή για «πλάσιμο» του από προϋπάρχουσα ύλη όπως νερό, χάος, τέρας, αυγό κ.λ.π.
Υπάρχουν όμως και φυλές όπως οι Κόνο της Γουινέας που πιστεύουν πως πρωταρχική δύναμη στον κόσμο, πριν και από αυτό τον Θεό είναι ο θάνατος. Οι ποιμένες Μάλι Φουλάνι έχουν πυρήνα της κοσμολογίας τους το ιερό γάλα. Από τους πιο παράξενους μύθους της κοσμολογίας είναι αυτός των Πάνγκουα ή Φανγκ της Τανζανίας. Πιστεύουν πως ο κόσμος δημιουργήθηκε από τα περιττώματα των μυρμηγκιών! Παρόμοια και οι Βοσχιμάνοι δέχονται την δημιουργία της σελήνης από ένα παλιό παπούτσι! Οι γνωστοί μας Πυγμαίοι – διάσημοι για το μικρό τους ύψος – πιστεύουν πως ο Θεός τους ονόματι Χονβούμ, επικοινωνεί με τους ανθρώπους ή μέσω πραγματικών ζώων ή μέσω φανταστικών, όπως ο ελέφαντας Γκορ που παράγει την βροντή!
Οι Μπουκούσου της Δυτικής Κένυας διηγούνται πως ο ύψιστος Θεός Ουέλε Χακάμπα δημιούργησε το σύμπαν σε δυο μέρες. Και μην έχοντας κατοικία έως τότε δημιούργησε τον ουρανό για να κατοικεί και όλα τα υπόλοιπα που βρίσκονται στο κόσμο. Πιστεύουν επίσης οι Μπουκούσου – θυμίζοντας τους Γαλάτες των κόμικς Αστερίξ και Οβελίξ – πως για να μην πέσει ο ουρανός, ο ύψιστος Θεός Ουέλε Χακάμπα τον στήριξε με στύλους. Έπειτα πιθανόν γιατί κουράστηκε; δημιούργησε και δύο βοηθούς τον Μουχόβε και Μουρούμουα. Συνεχίζοντας την δημιουργία του έφτιαξε τον ήλιο και την σελήνη. Παράξενη είναι η διήγησή τους – για τα δική μας σημερινή αντίληψη πάντα – όσον αφορά κάποια φυσικά φαινόμενα. Λόγου χάρη πιστεύουν πως την αστραπή και το κεραυνό τα προκαλεί ένας κόκορας και υπάρχουν δύο ουράνια τόξα, ένα θηλυκό και ένα αρσενικό! Διαφοροποιημένη μα συνάμα γλαφυρή είναι και η πίστη των Μπουκούσου και σε άλλα πράγματα του κόσμου. Δέχονται πως πρώτα δημιουργήθηκαν ο άνδρας (Μουάμπου) και η γυναίκα (Σέλα) και μετά οι λίμνες και οι θάλασσες, επειδή το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι χρειάστηκε νερό, το οποίο έπεσε από τον ουρανό. Αφού λοιπόν σχηματίστηκαν οι λίμνες και οι θάλασσες, φυσικό επόμενο ήταν να δημιουργηθούν από τον ύψιστο Θεό Ουέλε Χακάμπα τα φυτά και τα ζώα.
Υπάρχουν και φυλές της Αφρικής όπου ο μύθος για την δημιουργία του κόσμου είναι πιο σύνθετος. Ο πιο διεξοδικός μύθος είναι αυτός των Ντογκόν, ο οποίος για να απαγγελθεί ολόκληρος χρειάζεται 7 ημέρες.
Σε αφρικανικές κοινωνίες με πολυθεϊστική μορφή, απαντά η πίστη πως ο Θεός μετά την δημιουργία ανέθεσε ορισμένες αρμοδιότητες σε πνεύματα θεότητες περιορισμένης εμβέλειας, μέσω των οποίων συντηρεί τον κόσμο και φροντίζει γι’ αυτόν.


Είναι γεγονός όμως, πως το κύριον ενδιαφέρον των αφρικανικών θρησκευμάτων δεν είναι τόσο η κοσμολογία όσο η ανθρωπολογία και η επιβίωση του ανθρώπου. Έτσι διάφοροι μύθοι αναφέρονται στην δημιουργία του ανθρώπου και στο ξεκίνημα της φυλής, τους οποίους συνδέουν τις περισσότερες φορές με τον ύψιστο Θεό.
Οι Ντογκόν λόγου χάρη διηγούνται πως η δημιουργός θεότητα δημιουργεί πρώτα ένα αυγό. Μέσα στο αυγό υπάρχουν δύο ζεύγη διδύμων, καθένα από τα οποία αποτελείται από ένα αρσενικό και ένα θηλυκό. Αυτά τα δίδυμα υποτίθεται πως θα ωριμάσουν μέσα στο αυγό και θα γίνουν ερμαφρόδιτα όντα, τα τέλεια δημιουργήματα που θα κατοικήσουν στο κόσμο.
Οι Γιορούμπα της Νιγηρίας μιλούν για έναν δημιουργό θεό που μέθυσε με φοινικόκρασο και δημιούργησε τους αλμπίνους και τους σακάτηδες.
Πάντως κοινή πεποίθηση σχεδόν σε όλα τα αφρικανικά θρησκεύματα είναι, πως ο άνθρωπος είχε καλεστεί να ζήσει σε ένα ειδυλλιακό κόσμο, έναν Παράδεισο.
Όμως ο Αφρικανός κάτοικος παρατηρώντας τον κόσμο διαπίστωσε την ύπαρξη του κακού και του θανάτου. Θέλοντας λοιπόν να δώσει κάποια εξήγηση σ’ αυτά δημιούργησε μύθους στους οποίους διηγείται πως μπήκε το κακό και ο θάνατος στον κόσμο και στην ζωή του ανθρώπου. Κοινή γραμμή όλων των αφρικανικών μύθων είναι πως ο άνθρωπος είναι υπαίτιος για την ύπαρξη του κακού στον κόσμο και όχι βέβαια ο Θεός.
Έτσι συνεχίζοντας ο μύθος των Ντογκόν διηγείται πως ένα από τα δίδυμα του κοσμικού αυγού, πριν να ωριμάσει – πριν να φτάσει δηλαδή στην τελειότητα – βγαίνει από το αυγό και παίρνοντας μαζί του ένα μέρος του αυγού δημιουργεί έναν ατελή κόσμο. Η δημιουργός θεότητα, βλέποντας αυτή την δόλια ενέργεια, θυσιάζει το άλλο ζεύγος των διδύμων για να επιτευχθεί ισορροπία στον κόσμο. Μ’ αυτή την θυσία σώζεται μεν ο κόσμος αλλά είναι πλέον ατελής, επειδή κυριαρχεί μέσα του το κακό και ο θάνατος.
Απογοητευμένος ο Θεός αποτραβιέται από τον άνθρωπο και δεν έχει πλέον την στενή σχέση και επαφή που είχε πρωταρχικά μαζί του. Διηγείται λοιπόν γλαφυρά ένας αφρικανικός μύθος για την απομάκρυνση αυτή του Θεού: « Ο ουρανός όπου κατοικεί ο Θεός, ήταν κάποτε πολύ κοντύτερα από ό,τι είναι σήμερα. Τόσο κοντά ήταν που οι άνθρωποι μπορούσαν να τον αγγίξουν. Αλλά μια μέρα κάποιες γυναίκες πήραν κομμάτια από τον ουρανό για να τα μαγειρέψουν στη σούπα. Τότε ο Θεός θύμωσε και απομακρύνθηκε στη σημερινή του απόσταση».
Εκεί βέβαια που διαφοροποιείται τελείως η αφρικανική σκέψη από τη δυτική σκέψη και κατ’ εξοχήν την Χριστιανική είναι στην διήγηση του θανάτου. Γιατί ως αιτία του θανάτου οι αφρικανικοί μύθοι δέχονται την αμέλεια ή την βλακεία του αγγελιοφόρου, με τον οποίον στάλθηκε στον άνθρωπο το μήνυμα της ζωής. Έτσι διάφοροι μπαντού λαοί διηγούνται πως ο δημιουργός Θεός ανέθεσε σε κάποιο ζώο (χαμαιλέοντα ή πρόβατο) να μεταφέρει το μήνυμα της ζωής και ότι κατόπιν έδωσε το μήνυμα του θανάτου σ’ ένα ταχύτερο ζώο (λαγό ή σαύρα). Το τελευταίο, με το μήνυμα του θανάτου έφθασε νωρίτερα και έτσι ο θάνατος έγινε ο κλήρος της ανθρωπότητας.


Βιβλιογραφία
1. Αναστασίου Γιαννουλάτου αρχιεπισκόπου Αλβανίας, «Ίχνη από την αναζήτηση του υπερβατικού»
2. Εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος Λαρούς» τόμοι 10 και 16
3. «Πάπυρος Λαρούς», «Παγκόσμια Μυθολογία» τόμος Β΄
4. Σχολικό εγχειρίδιο Β’ Γενικού Λυκείου, «Χριστιανισμός και Θρησκεύματα»